فهرست عناوین
عنوان
چکیده شماره صفحه
1
مقدمه 2
1ـ جرم در نگاه جامعه شناسی 4
1ـ1ـ تعریف اصطلاحی جرم 4
2ـ1ـ تعریف جرم در جامعه 4
3ـ1ـ تعریف جرم از نگاه جامعه شناسان 5
2ـ نظریات انریکوفری 7
1ـ2ـ زندگینامه انریکوفری 7
2-2-علل به وجود آمدن جرم از دید انریکوفری 9
2-3- تاثیرات نظریات انریکوفری در جامعه شناسی جرم 18
1-2-3- خلق جامعه شناسی کیفری 18
2-2-3- آشتی دهنده مکتب جرم شناسی ایتالیایی و واقعیات انکارناپذیر جرم شناسی 20
3-2-3- خلق نگاه ترکیبی به علت جرم 20
نتیجه گیری 22
منابع 24


چکیده
آن چه در این مقاله به عنوان نظریات انریکوفری در جامعه شناسی جرم مورد توجه قرار می گیرد بدان صورت است که نگاه انریکوفری به جامعه شناسی بدان معنا نیست که او یکی از اعضای مکتب ایتالیایی جرم شناسی تلقی نمی شود.
برای پی بردن در برخی جهات او جدا از سایر اعضای این مکتب قرار می گیرد زیرا نگاهش به مساله جرم ترکیبی تر و فراگیر تر است. مکتب ایتالیایی جرم شناسی، که می تواند به وسیله روش تبیین، معرفی شود، عموماً بر فاکتورهای زیست شناختی در جرم تاکید دارد. بر این اساس آنها تاکید زیادی بر مطالعات انسان شناختی از مجرم و تاکید ویژه ای بر دکترین مجرم بالفطره به طوری که یک تیپ آناتومیک روشن را شکل می دهد، دارند.فری تا چه حد بر این دکترین های تیپیکال صحه می گذارد ما باید بررسی کنیم. کفایت می کند که در این جا گفته شود که او به عنوان یک شاگرد لمبروزو آماده است که ببیند آن حقایقی که در این نظریات وجود دارد. بر این اساس فری متمایز است به عنوان یک مدافع مکتب ایتالیایی و به عنوان آشتی دهنده نظریات آنها با واقعیت های ظاهرا متعارض در عرصه جرم شناسی.

واژگان کلیدی: جامعه شناسی، جرم،انریکو فری، قانون اشباع جنائی، قانون فوق اشباع جنائی.

مقدمه
شکل گرفتن جوامع و ارتکاب جنایت از آغاز با یکدیگر همراه بوده اند، به طوری که امروزه مسئله کجروی و بزه کاری و جنایت به صورت یکی از حادترین مسائل اجتماعی جوامع مختلف در آمده است. فری یک نگاه ترکیبی به مساله جرم که به حق باید جامعه شناختی خوانده شود، به ما ارائه می دهد. ممکن است تئوری او را به اختصار این گونه بیان کرد که او جرم را ناشی از ناهنجاری اجتماعی و بیولوژیک می یافت که حداقل در بخشی حقیقتا توسط نیروهای فرا اجتماعی تولید می‎شود.دکترین فری اساساً از به رسمیت شناختن سه مجموعه متفاوت از عناصر جرم تشکیل می‎شود: یعنی آنهایی که مربوط به محیط جغرافیایی یا فیزیکی هستند، آنهایی که مربوط به اساس شخصیت افراد هستند و آنهایی که به محیط اجتماعی ربط دارند. فری این سه عنصر متفاوت را انسان‎شناختی فیزیکی یا زمینی و اجتماعی نامید.
هنجار و ناهنجاری دو واژه‌ای است که در علوم اجتماعی نقش بی بدیلی بازی می‌کنند. از همین رو یکی از دغدغه های اندیشمندان جوامع بشری طراحی ومهندسی مدینه فاضله ایی است که ساکنان آن به توانند در آسایش و آرامش نسبی زندگی کنند و از رفتارهای هنجارمند برخوردار باشند و لذا بر این مبنا سعی می‌نمایند که جوامع مختلف را به سوی تعالی و کمال سوق دهند، اما نمی‌توان انکار کرد که آن چه نگاه ویژه‌ای را از سوی جامعه‌شناسان معطوف به جامعه نمود، بیش از آن که تبیین هنجارهای اجتماعی باشد، تبیین نابه هنجاری های صورت گرفته از سوی افراد جامعه است. از سوی دیگر هنجار شکنی و یا به تعبیر خاص تری بزهکاری یک پدیده بسیار پیچیده اجتماعی است که در محیط های مختلف اجتماعی به شکل های متفاوت دیده می‌شود. تعریف بزه و رفتار بزهکارانه در هر جامعه‌ای هم توسط قوانین حقوقی و هم توسط هنجارهای اجتماعی آن جامعه مشخص می‌شود. در حال حاضر مسئله اجتماعی به معنای عام و آسیب های اجتماعی در رویکردی خاص، جزء لاینفک هر جامعه‌ای شده است. این پدیده هم در جوامع سنتی روی می‌دهد و هم در جامعه مدرن یعنی نمی‌توان جامعه‌ای را پیدا کرد که تحولات مدرن را در بر داشته باشد ولی با مسئله اجتماعی روبرو نباشد. بنابراین مسئله اجتماعی وقتی بروز می‌کند که بین وضع موجود و وضع مطلوب مردم تفاوت محسوسی باشد که در صورت تداوم، زمینه های کژ رفتاری را پدید می‌آورد. البته در جوامعی که در حال تجربه گذار از سنت به مدرنیته هستند این تفاوت محسوس تر است. به هرحال در این مورد تفاوتی بین جوامع وجود ندارد بلکه در همه جوامع، انواع جنایت ها مشاهده می‌شود و هیچ جامعه‌ای نیست که با مسئله جنایت رو به رو نباشد.

1ـ جرم در نگاه جامعه شناسی
1ـ1ـ تعریف اصطلاحی جرم
جرم در لغت به معناي «گناه» آمده است. همانگونه که اقدام منفي به صورت فعل هم مشمول مجازات است انجام ندادن يک فعل و عدم اقدام به آن هم قابليت پيگيري کيفري دارد و مجازات خاص خود را هم خواهد داشت.«جرم عمل يا خودداري از عملي است که مخالف نظم و صلح و آرامش اجتماع بوده و از همين حيث مجازاتي براي آن تعيين نموده باشد.»انجام تخلف و جرم از ناحيه افراد عموماً به صورت مختلف صورت مي گيرد و بر اساس آن مجازاتهاي مربوط به جرائم در قانون مدون شده است.«جرم مخالفت با اوامر و نواهي کتاب و سنت يا ارتکاب عملي است که به تباهي فرد يا جامعه بيانجامد. هر جرم را کيفري است که شارع بدان تصريح کرده يا اختيار آن را به ولي سپرده است.»
در ایران نیز بزهکاری به کل جرایمی گفته می شود که در صورت ارتکاب به موجب قوانین قصاص، دیات، حدود و تعزیرات دارای مجازات هستند.
2ـ1ـ تعریف جرم در جامعه
در اصطلاح، عليرغم تعاريف زيادي كه از جرم شده هنوز هم اين موفقيّت به دست نيامده تا از جرم، آن چنان تعريفي به عمل آيد كه مورد قبول همگان قرار گيرد و در زمان و مكان واجد ارزش باشد و دليل اين امر نيز اينست كه پديدۀ جرم بر حسب نظر دانشمندان و محققان داراي مباني و صور گوناگون بوده، به سخني ديگر، آنچه كه از نظر يكي جرم محسوب مي‌شود بر حسب ديگري نه تنها ممكن است عنوان جرم به خود نگيرد، بلكه امكان دارد كه حتي عملي پسنديده به شمار آيد. محیط اجتماعی بر اثر عوامل مختلفی، افراد را به طرف ارتکاب جرم می کشاند، پس لازم است برای بررسی بهتر موضوع، محیط اجتماعی را از چند منظر مورد بررسی قرار دهیم..ادواردگلور می نویسد:« دختران خانواده های کارگر فقیر از سن ۱۰ سالگی به مسایل جنسی پی می برند چون سرپرست و مربی شایسته ای ندارند. از همان سن بلوغ با همسالان خود در این خصوص صحبت کرده، تماس می گیرند و پس از بلوغ حجب و حیا نمی شناسند و این عمل را یکی از وسایل لازم زندگی فرض می کنند.»بنابراین در جامعه ای که توزیع ثروت به صورت عادلانه صورت نمی گیرد، هر روز شاهد فقیرتر شدن فقرا و غنی تر شدن ثروتمندان خواهیم بود که این امر باعث افزایش فاصله طبقاتی شده و اثرات مخربی را در پی دارد که از جمله آن پیدایش جرم و اشاعه آن در جامعه است.
3ـ1ـ تعریف جرم از نگاه جامعه شناسان
از دیدگاه‌شناسان، جرم مخالف با نظم یا مخالف از ضوابط ارزش‌های در جامعه. این و ارزش‌ها بر آمده افکار، عقاید و شرایط و اجتماعی جامعه. جرم شامل عملی است که به احساسات قوی جمعی آسیب وارد می‌کند. ازنگاه دورکم جرم از سویی نیز عاملی در سلامت عمومی و جزیی جدایی ناپذیر از جامعه سالم است و از این منظر عادی است چرا که ممکن نیست جامعه‌ای بدون جرم باشد. به‌نظر برخی‌شناسان، مخالفت با قواعدی تخلف آن‌ها همواره، در هر دسته اجتماعی، جرم به شمار می‌رود، جرم نامیده‌شود.
از دیدگاه جامعه‌شناسی جرم پدیده‌ای است ضد اجتماعی که موجب اختلال در نظم و امنیت جامعه و کشور می‌شود و حفظ حقوق جامعه در قبال تجاوز و در عین حال پاسداری از حقوق فردی وظیفه حقوق جزا و قانون می‌باشد. اما در قانون و مجازات اسلامی هر فعل ترک که قانون آن تعیین باشد، جرم می‌شود. تعیین جرم و تعقیب و کیفر بزهکاران در انحصار دولت است نه اشخاص خصوصی و لذا اجرای قواعد حقوقی جزا با محاکم دادگستری است.
پدیده جرم یکی از بزرگترین مشکلات اجتماعی و از خطرناکترین آفت های ممکن می‌باشد، با مروری بر تاریخ در می‌یابیم پیشگیری از جرم در تاریخ عمدتاً به مفهوم پیشگیری از تکرار جرم بوده نه پیشگیری از وقوع جرم. هر گونه اقدام پیشگیرانه باید بر طبقات خاصی از جرایم متمرکز باشد چرا که انگیزه ها و شیوه های اقدام بزهکاران ممکن است حتی برای جرایمی که در ظاهر مشابه هم به نظرمی رسند بسیار متفاوت هم باشند.

2ـ نظریات انریکوفری
1ـ2ـ زندگینامه فری
انریکو فری زاده ۲۵ فوریه ۱۸۵۶ در لومباردی - ۱۲ آوریل ۱۹۲۹ جرم‌شناس و سیاست‌مدار سوسیالیست اهل ایتالیا بود. فری شاگرد سزار لومبروزو و از پایه‌گذاران مکتب جرم‌شناسی پوزیتویستی بود. وی بر تأثیر عوامل اجتماعی و محیطی بر وقوع جرم تأکید داشت و کتاب جامعه‌شناسی جنایی را در سال ۱۸۸۴ نوشت. فری در این کتاب پدیده مجرمانه را ترکیبی از عوامل درونی و برونی، و فردی و اجتماعی توصیف کرده و نشان داد که تغییرات محیطی مانند قحطی، سیل، انقلاب‌ها و ... همواره تغییراتی را در میزان شیوع جرایم مختلف موجب می‌شوند.
فری در سال ۱۸۸۶ به نمایندگی در پارلمان ایتالیا انتخاب شد. در سال ۱۸۹۳ به حزب سوسیالیست ایتالیا پیوست و سردبیری نشریه رسمی این حزب آوانته را برعهده داشت. آثار او منبع اصلی تنظیم قانون مجازات آرژانتین در سال ۱۹۲۱ بود.
یكي ديگر از آثار قلمي و فكري انريكوفري طرح قانون جزاي سال 1921 ايتاليا است كه بنا بگفته وارنر رئيس انستيتوي آمريكائي حقوق جزا بعد از مجموعه قوانين ژوستينين و كتاب جرائم و مجازات ها تأليف بكاريا و مجموعه قوانين ناپلئون چهارمين ركن مقررات جزائي دنيا محسوب مي شود گرچه طرح قانوني مذكور عملي نگرديد ولياغلب از كشورها قوانين جزائي خود را براساس اين طرح پي ريزي كردندو مي توان گفت كه مقررات ابديع و ابتكارات جالبي كه در بعضي از قوانين جزائي دنيا ديده ميشود ثمره افكار بلند اين استادگرانمايه حقوق جزاي ايتاليا است در طرح قانوني جزاي سال 1921 ايتاليا اثر فري مجازات هاي مختلف و متنوعي پيش بيني گرديده كه از آن جمله جريمه نقدي منع از اقامت و اجبار به اقامت در محل معين الزام به انجام بعض كارها منع از اشتغال به بعض از حرف و مشاغل سلب آزادي را مي توان نام برد و براي اطفال بزهكار نظارت و نگهداري در مدارس حرفه اي يا اردوهاي كار يا سازمان هاي مخصوص كشاورزي پيش بيني شده است و براي بزهكاران مختل المشاعر مؤسسات تأميني واردوگاه هاي خاص در نظر گرفته شده است و در ضمن بيان انواع مجازات هاي تبعي به انتشار حكم محكوميت بزهكار، دادن تضمين حسن رفتار، سلب حق اشتغال به كار معين محروميت موقت يا دائم از خدمات دولتي اشاره شده و در اين طرح مخصوصا به جبران خسارت ناشي از جرم توجه كامل بعمل آمده است. انريكوفري نه تنها در امور جزائي و تدوين قوانين جزائي استادي پر مايه بود بلكه امروزه همه او را مؤسس و باني جرم شناسي(كريمينولوژي) ميدانند و با اينكه اصطلاح كريمينولوژي اول بار در سال 1885 به وسيله گاروفابو بكار برده شد ولي انريكوفري بود كه آنرا بصورت علم به جهانيان عرضه كرد و هم اوست كه به حقوق جزا جنبه علمي داد و ثابت كرد كه مسائل و موضوعات حقوق جزا بايد از نظر علمي و براساس آزمايش و تجربه مورد بحث و بررسي قرار گيرد. انريكوفري ابتدا با علماي مكتب كلاسيك به مبارزه برخاست و عقايد آنان را سخت مورد انتقاد قرار داد ولي بعدا از حدت و شدت اين مبارزه كاست و در كتاب حقوق جزا كه در اواخر عمر برشته تحرير در آورد با طرفداران مكتب كلاسيك از در صلح و آشتي درآمد. عقايد و نظرات انريكوفري هنوز در نزد علماي جزا و جرم شناسي جالب توجه و قابل قبول است و عقيده او را در مكتب اثباتي كه پيرو آن بود مي توان در اين جمله خلاصه كرد و گفت:كتب اثباتي عبارت از به كار بردن طريقه تجربي در مطالعه جرائم و مجازاتها است. و هم اوست كه مي گويد: براي مرتبه آخر مي گويم كه اگر به مكتب خود عنوان اثباتي دادهايم براي آن نيست كه از يك سيستم فلسفي پيروي مي كنيم بلكه منحصراً براي آن است كه طريقه مشاهده و تجربه را براي خود برگزيده ايم. وي اضافه مي كند كه جرم يك علم بشري است و براي بررسي آن لازم است شخص مجرم و محيطي كه مجرم درآن مبادرت به ارتكاب جرم كرده مطالعه و بررسي شود و حقوق جزا به جاي اينكه بر مبناي اصول ماوراءالطبيعه و افكار فلسفي پايه گذاري شود بايد براساس تحقيقات علمي و مشاهده و تجربه استوار گردد و اگر انريكوفري در طول فعاليت علمي خود به جرم شناسي توجه و عنايت بيشتري كرده دليل بر آن نيست كه مي خواسته حقوق جزا را در جرم شناسي مستهلك سازد بلكه فري اعتقاد داشت كه اصول حقوق جزا بايد بر حقايق علمي كه به وسيله جرم شناسي ثابت و محرز مي گردد متكي باشد و به عوامل ديگر از قبيل سياسي و اداري يا بعبارت ديگر سياست جزائي كمتر توجه شود خود فري مي گفت نظريه هاي من نبايد اعلام مرگ حقوق جزا تلقي شود. فري باتبعيت از طريقه علمي وتجربي به يك نتيجه مهم رسيده كه مي توان آن را چنين خلاصه كرد آنچه كه براي جامعه خطرناك است جرمي كه به وقوع پيوسته است نيست بلكه فعاليت شخصي است كه مرتكب جرم شده و امكان دارد كه درآينده نيز مرتكب جرم ديگري شود بنابراين مطالع وتحقيق درشخصيت مجرم بايد مقدم بر مطالعه وبروسي نفس جرم قرارگيرد وعدالت جزائي بر محور شخص مجرم استوار شود وبر اساس همين فكر ونظر انريكوفري مطالعاتي در احوال و روحيات مجرمين كرده ورابطه ميان بزه وبزهكار و واكنش جامعه رادرمقابل بزه بخوبي تشريح وتوصيف كرده است.
2ـ2ـ علل به وجود آمدن جرم از دید فری
انریکوفری دوست و هم‌مکتب لمبروزو، نتایج مطالعات خود را بیشتر در قالب جامعه‌شناختی مطرح کرد و آن ها را در کتاب «افق‏های نوین حقوق کیفری و جرم‌شناسی» (١٨٨١) منعکس کرد. این کتاب در چاپ بعدی عنوان «جامعه‌شناسی جنائی» را پیدا کرد و موجب ایجاد علم جامعه‌شناسی جنائی شد. فری در مطالعات خود به فرمول‌هائی دست یافت که عبارتند از:
1ـ قانون اشباع جنائی؛
2ـ قانون فوق اشباع جنائی.

وی عقیـده داشت همانطـور که در علم شیمـی فعل و انفعـالات در مقدار معین صورت می‏گیرد، در جـرم نیز همین نظر قابل تعمـیم می‏باشد. یعنی در یک گروه معین، همواره شاهد وقوع ارتکاب میزان معینی از جرم و انحراف هستیم. بنابراین، ثابـت بودن شرایـط محیـط با مقـدار معینی از جـرم برابـری دارد. حــال آنکه چنانچه همـان جامعه به لحـاظ عوامل طبیعی دچـار نابسامانی شود و دیگر روند طبیعی خود را طی نکند، موجب افزایش میزان جرم و نـرخ بزهکاری می‏گردد. از این گونه موارد می‌توان به جنگ، انقلاب، قحطی، هجوم آوارگان و ... اشاره کرد.
نظریه فرّی را به دو بخش تقسیم می‏کنند:
1) بزهکاری خشونت‌آمیز که علیه اشخاص صورت می‏گیرد؛ و
2) بزهکاری نیرنگ‌آمیز که بیشتر علیه اموال صورت می‏گیرد.
انریکو فري مي گويد مجرمين مثل عوامل جرم متعدد هستند وهم اوست كه مجرمين را به پنج دسته طبقه بندي كرده است گرچه نسبت به طبقه بندي پنچگانه فريايرداتي گرفته شده وادعا گرديده كه طبقه بندي بزهكاران اصولاً امري صحيحی نيست وهر بزهكار براي خود وضعي خاص و حالتي ممتاز از ديگر بزهكاران دارد ولي بازعده اي را عقيده برآن است كه طبقه بندي فري يكي از مهمترين يادگارهائي است كه مكتب اثباتي ازخود بجاي گذاشته است فري بزهكاران را به پنج دسته ذيل طبقه بندي كرده است:


1- بزهكاران مختل المشاعر
2-بزهكارن بولادت (شايد گروهي تصور كنند اصطلاح بزهكاران به ولادت ساخته لمبروزواست ولي اول بار اين اصطلاح را انريكوفري بكار بر وانتساب وضع اين اصطلاح به لمبروزو درست نيست.
3- بزهكاران به عادت
4- بزهكاران اتفاقي
5-بزهكاران شهوتي
به نظر انریکو فري بزهكاران اتفاقي كساني هستند كه به علت عدم قدت پيش بيني وقايع مرتكب جرم ميشوند وحال آنكه مجرمين بولادت و مجرمين به عادت به سبب عدم حساسيت اخلاقي مرتكب بزه مي گردند. دركتابي بنام بحثي درباره قتل نفس فري عوامل روحي كه منجر بارتكاب انواع قتل نفس ميشود مورد بحث قرار داده ونشان مي دهد چگونه عوامل روحي خاص منجربقتل نفس اتفاقي مي شود يايك طبيعت حساس وعصبي چگونه مرتكب قتل نفس شهوي مي گرددويا فردي كه دچار تباهي وفساد شخصيت مي باشد چگونه معتاد به قتل نفس مي شود وبالاخره يك بيمار رواني چطور مسبب قتل ديگري مي گردد واز اين جاست كه فري معتقد باصل جبروعدم اختيار ومسئوليت مجرم مي شود.
فري يك جبري كامل بود واكتشافات علمي وي اورا دراين عقيده راسخت تر كرده بودو از اين رو جرم را پيامدهایي مي دانست كه منحصراً بوسيله عوامل طبيعي بوجود مي آيدو اين عقيده اورا به وضح قانوني به نام قانون اشباع جنائي واداشت كه خلاصه آن ازقرار ذيل است: درهرسال سطح جنايات تحت تأثير شرايط مختلف طبيعي واجتماعي كه با تمايلات ارثي وكشش هاي اتفاقي افراد مرتبط است تعيين مي شود.
از اين قانون چنين نتيجه ميگيرد كه دريك محيط اجتماعي معين ودر شرايط فردي وطبيعي معلوم تعداد جرائم ثابت است گرچه اين ادعاي او اغراق آميز به نظر ميرسد ولي نشان ميدهد كه فري تا چه حد درحل مسائل بشري معتقد به پيروي از نظرات علمي بوده اسن. فري عوامل مولد جرم را نيز مثل بزهكاري طبقه بندي كرده است وعقيده دارد كه عوامل مذكور بسه دسته تقسيم مي شود:
1)عوامل بدني وجسمي.
2)عوامل طبيعي.
3)عوامل اجتماعي.
درمورد عوامل بدني وجسمي ساختمان جسمي وروحي واخلاقي مجرم را در نظر ميگيرد ومقصود وي از عوامل طبيعي عواملي است كه محيط طبيعي از قيبل آب وهوا، وضع زمين، فصول، درجه حرارت وشرايط جوي ومحصولات كشاورزي وغيره ايجاد مي كند ومقصود فري از عوامل اجتماعي ميزان جمعيت، مذهب، تعليم وتربيت وسازمان سياسي واقتصادي ونظاير آن مي باشد .انریکو فري باقبول اصل جبر ورد اختيار منكر جزائي بزهكاران شده وعقيده داشت كه مسئوليت بزهكار يك مسئوليت قانوني بيش نيست واين مسئوليت منحصراً براساس اختلالي كه«ظرفيت جنائي فرد درجامعه ايجاد مي كند استوار است وگاروفالو درسال 1880 درمقام بيان وتوضيح «ظرفيت جنائي»اصطلاح Temibilite رابكار برد وسپس اين اصطلاح به صورت هاي ديگر عنوان گرديد وامروزه علماي حقوق جزا و جرم شناسان به آن«حالت خطرناك»نام داده اند وبه عقيده علماي مكتب اثباتي هدف واكنش جامعه عليه جرم مبارزه باحالت خطرناك مجرم است وبس ناگفته نماند كه مقصود ازجبري كه فري بآن اعتقاد داشت جبر فلسفي نبود بلكه جبر علمي بود وبعقيده او جرم شناسي تحقيق علمي درباره پديده جنائي است كه از قوانين خاص تبعيت مي كند.
انریکو فري درمقاله اي كه درسال 1928 يعني ي كسال قبل از مرگش درمجله بين المللي حقوق وجزا نگاشت اعلام كرد كه اندازه گيري تقصير اخلاقي بزهكار با فلسفه واحساسات عمومي وايمان مذهبي است ودولت صلاحيت اين كار را ندارد وفقط خد ميتواند در باره مسئوليت اخلاقي بشر قضاوت كند. ازاين جا بخوبي معلوم مي شود كه فري در اواخر عمذ از جنبه خشك تحقيقاتي علمي خود كاسته وبيك نوع مسئوليت اخلاقي موراء الطبيعه معتقد شده است. فري سپس در اين مقاله از كشيشي ياد مي كند كه مي گويد من مخالف عقيده علماي مكتب اثباتي هستم كه ميگويند تمام بزهكاران كم وبيش افراد غير عادي وغير طبيعي هستند اما قبول دارم كه درميان بزهكاران عده اي زياد افراد غير عادي ديده ميشوندوافرادي كه معنا آزاد باشند بسيار نادر هستند وفري از اين بيان كشيش چنين نتيجه ميگيرد كه :فاصله بين ما آن طور كه تصور مي كنند زياد نيست ولي اين فاصله هيچ وقت از طرف فري طي نشد وبالاخره حاضر نگرديد كه مسئوليت اخلاقي بزهكار رادر حقوق جزا وارد كند. مارك آنسل مؤسس مكتب دفاع اجتماعي جديد در فرانسه درلين باره مي گويد: «مكتب دفاع اجتماعي جديد براي هر فرد بشر تاحد نسبتا زيادي آزادي قبول دارد ويك سلسله ارزش هاي معنوي را كه مكتب اثباتي سعي درطرد آنها كرده بود دوباره درحقوق جزا وارد كرده است.
گروهي از جرم شناسان جديد نظير دي توليو ودوگرف وتلن عقيده دارند كه پذيرش مسئوليت اخلاقي وكفاره و توبه به منظور اصلاح مجرم ضرورت دارد. عدهاي تصور ميكنند چون انريكوفري پيرو جبر علمي بود بجنبه پيش گيري جرائم اعتقاد نداشت ولي بر عكس او عقيده داشت كه افراد بشر ازسه دسته خارج نيستند يك دسته كه تعداد آنها بسيار كم است افرادي شرافتمند مي باشند كه اگر قانون ودادگستري هم وجود نداشته باشد درهر حال از راه راست منحرف نمي شوند ومرتكب گناه وتقصيري نمی گردند. دسته دوم اقليت بزهكاران هستند كه درنتيجه عادت يا تمايل طبيعي وغريزي يا اختلال مشاعرمرتكب جرم مي شوند ومجازات درآنها كوچكترين تأثيري ندارد. دسته سوم كه اكثريت افرادجامعه هستند تمايلي بارتكاب جرم ندارند ولي آنقدرمتقي وپرهيزكار نيستند كه درحال از راه راست منحرف نگردند وترس از مجازات آنها را ازارتكاب جرم باز ميدارد. در عين حال فري عقيده داشت كه اثر مجازات خيلي كمتر ازآنست كه مردم تصور مي كنند واميد بعدم كشف جرم وعدم محكوميت عامل موثر ارتكاب جرم درنزد اكثرمجرمين محسوب مي شود. فري نسبت به فايده وتأثير مجازات اعدام نيز مشكوك بود وعقيده داشت كه به جاي اعمال مجازات بايد درصدد پيش گيري از وقوع جرائم برآمد وبراي اين كار پيشنهادهائي كرده است كه حتي الامكان از بروز جرم جلوگيري بعمل آيد از جمله از لحاظ اقتصادي توصيه مي كند كه داد وستد كالا مهاجرت ومسافرت آزاد شود ومقررات مالياتي به نفع مؤديان اصلاح گرددوسازمان هاي اعتبار كشاورزي وصندوق هاي روستائي ايجاد شود وفعاليت بانكي وحقوق كارمندان افزايش يابد وساعات كار محدود وخانه هاي ارزان قيمت وبنگاه هاي آموزش كشاورزي ايجاد گردد.
ازلحاظ سياسي فري از يك حكومت ملي كه حافظ حقوق و آزادي هاي فردي باشد طرفداري مي كند و با مراجعه به آراء عمومي (رفراندوم) راتوصيه مي نمايد وبراي اداره كشور به سيستم فدراليسم علاقمندي نشان مي دهد واز نظر علمي توسعه طرق جرم يابي عكاسي جنائي، تن پيمائي، انگشت نگاري، سم شناسي وغيره رابراي تشخيص مجرم و مبارزه باجرائم مفيد مي داند. از لحاظ مدني واداري فري عقيده دارد كه بايد درمقررات قوانين مربوط به ازدواج ورسيدگي به دعاوي حقوقي تسهيلات لازم در نظر گرفته شود و به تأسيس نوانخانه ودارالايتام اقدام گردد واز تراكم زندانيان ونگهداري آنها دركنج زندانهاي تنگ وتاريك خودداري شود. فري بالا بردن سطح زندگي خانوادگي وقبول طلاق ودادن حق تقدم در مشاغل دولتي بوردان متأهل و وضع مقررات خاصي براي فحشاء راموثر درجلوگيري ازارتكاب جرم ميداند وبالاخره از لحاظ تربيتي فري اصلاح مدارس و جلوگيري از انتشاركتب مضر و نمايش فيلم هاي ونمايشنامه هاي منافي با اخلاق و توسعه تفريحات وبازيهاي سودمند وبهداشتي ورواج تعليم وتربيت وترفيه حال آموزگاران وتعطيل قمار خانه ها را توصيه مي كند. اما فري عقيده داشت كه هميشه ازبين بردن عوامل جرم وانجام پيشنهادهاياو مؤثر نيست وگروهي از مجرمين به علت وجود حالت خطرناك مرتكب جرم ميشوند واقدام جامعه منحصراً بايد درمقام مبارزه با حالت خطرناك صورت گيرد. يكي از تحقيقات جالب فري مطالعه وي درارتباط خودكشي با آدم كشي است او عقيده دارد كه خودكشي دريچه اطميناني عليه آدم كشي است در جامعه اي كه خودكشي زياد است آدم كشي كم است و بالعكس فري عقيده دارد كه دركشور فرانسه بين آدمكش وجرح عمدي با توليد شراب ارتباط مستقيم موجود است به اين معني هرسال كه توليد شراب در فرانسه زيادتر مي شود به همان نسبت ارتكاب جرائم آدم كشي وجرج عمدي روبه فزوني مي گذارد.
انريكوفري تحقيقاتي در زمينه تكرار جرم در اروپا نموده وعقيده دارد كه ارتكاب جرم از حالت حاد به حالت مزمن در مي آيد وبه عقيده او تكرار جرم در اروپا معمولاً بين 50 تا 60درصد است يعني پنجاه تا شصت درصد از بزهكاران در اروپا داراي سابقه محكوميت مي باشد اما در تحقيقاتي كه بعدا از طرف علماي حقوق جزا به عمل آمده نسبت مذكور را 30 تا 35 درصد دانسته اند. فري دركتاب جامعه شناسي جنائي بموضوع مهم ديگري كه بناء«احكام محكوميت بدون مدت نامگذاري شده اشاره كرده مي گويد: «زمان لازم براي تربيت واصلاح مجدد بزهكار را نمي توان قبلاً تعيين نمود هم چنانكه معقول نيست تعداد روزهائي كه يك بيمار بايد در بيمارستان بگذراند از پيش معين كرد:»درآغاز انتشار اين فكر مخالفين حملات فراواني به انريكوفري كردند واو را مورد انتقاد شديد قرار دادند ولي امورزه علماي حقوق جزا كم كم، به اهميت فري پي برده وفكر او را مورد ستايش قرارداده اند ودر بعضي از كشورها از قبيل اتازوني ازآن تبعيت مي كنند همچنين منشاءفكر شخصي كردن مجازات ها را كه مورد قبول علماي جديد حقوق جزا قرار گرفته مي توان درآثار فري پيدا كرد زيرا او بود كه عقيده داشت به جاي مجازات جرم بايد جرم را درمان واصلاح كرد و راه درمان واصلاح نيز بر حسب طبيعت مجرم فرق مي كند و دو وسيله درمان كه بيش از ساير وسايل امروزه مورد توجه وقبول جزائيون دنيا قرار گرفته از طرف فري كشف گرديده و آن دو وسيله يكي آزمايش رواني وپزشكي مجرم و ديگري نظارت قوه قضائيه دردرمان بزهكاران واجراي مجازات است.
فري در مورد مجازات عقايدي جالب و بديع ابراز داشته كه در حال حاضر اهميت آن بر هيچكس پوشيده نيست فري مجازاتي را كه جنبه تنبيه داشته باشد رد كرده و مجازاتي كه جنبه دفاعي و تربيتي داشته باشد پذيرفته است. فري مجازات دفاعي را براي مجرمين اصلاح ناپذير مفيد مي داند و عقيده دارد كه اين گونه مجرمين را بايداز جامعه طرد و بيكي از نقاط دوردست اعزام كرد گرچه امروزه بطور كلي با اين فكر زياد روي موافق نشان داده نميشود ولي باز هنوز عده اي از علماي حقوق جزا مفيد بودن آنرا قبول دارند و براي مبارزه با دسته به خصوصي از مجرمين كه اصلاح و اعاده آنها به جامعه امكان پذير نمي باشد راهي جز اين طريق در نظر ندارند اما در مورد مجازاتهاي تربيتي انريكوفري با مجازات هاي حبس كوتاه مدت مخالف است چه به عقيده او زندان خود يك عامل مولد جرم بشمار مي رود و توصيه ميكند كه اينگونه مجازات ها بصورت ديگري از قبيل جبران خسارات به متضرر از جرم و آزادي توأم با نظارت در آيد و رژيم سلولي حذف گردد و بجاي آن زندانهاي كشاورزي تأسيس شود و زندانيان در هواي آزاد و محيط باز بكار مشغول شوند. فري در اين باره مي گويد: در كشورهاي آفتابي با آب و هواي ملايم مثل ايتاليا ايجاد زندان هاي كشاورزي با كار در هواي آزاد بجاي زندانهايي كه گورستان زندگان بشمار ميرود عامل مؤثر براي رفع عيوب طبيعي و اخلاقي است فري اين مطالب را در چهل و اندي سال پيش گفته است ولي هنوز تازگي و اهميت آن بر هيچ كس پوشيده نيست و اكنون در هر كنگره بين المللي كه فيلمي از تربيت و اصلاح مجرمين نمايش داده مي شود و يا سخنراني در راه خصوص اصلاح مجرمين ايراد مي گردد اثر زندان هاي كشاورزي در اصلاح بزهكاران و صحت عقيده فري بيش از بيش ثابت و محرز مي شود. در مورد احكام جزائي و فنون جزائي عقايد فري كمتر بمرحله عمل نزديك شده است او در كتاب جامعه شناسي مي گويد احكام جزائي فقط جنبه تحقيق و بررسي علمي درباره كسي دارد كه به علت ارتكاب جرم ممكن است در آينده جامعه را تهديد كند و براي انجام اين بررسي فري عقيده داشت كه بايد قضات متخصص و فني تربيت و آماده گردند تا بتوانند مجرم را از نظر علمي مورد آزمايش قرار دهند و به همین جهت فري با دخالت هيأت منصفه در امور جزائي جدا مخالف بود همچنين با عفو عمومي و خصوصي و مرور زمان مخالفت مي كرد و عقيده داشت كه با اين وسايل بافرادي كه داراي حالت خطرناك هستند اجازه داده مي شود كه جامعه را مجدداً مورد تهديد قرار دهند. از اين مختصر می توان به خوبي پي برد كه افكار و عقايد فري در حال حاضر چقدر تازگي و رونق دارد و ميتوان ادعا كرد كه هنوز هم در تمام كنفرانس ها و كنگره هاي بين المللي حقوق جزا و جرم شناسي براساس انديشه هاي بلند او بحث ها و گفتگوهاي فراوان مي شود و اغلب گفته هاي او از بوته آزمايش صحيح و معتبر بيرون مي آيد و ارزش و اعتبار اين استاد حقوق جزا و پدر جرم شناسي روز بروز افزايش مي يايد و حق مي دهد امروز كه بالغ بر 35 سال از فوت او مي گذرد از ارزش و مقام ارجمند علمي او سخن بگوئيم و از همكاران عزيز درخواست كنيم كه در ضمن مطالعه كتب حقوق جزا و جرم شناسي هر جا كه به نام فري برخوردند با تعمق و توجه بيشتري به عقايد و انديشه هاي او بنگرند و از خرمن دانش و كمال او خوشه اي بر چينند.
3ـ2ـ تاثیرات نظریه فری در جامعه شناسی جرم
3ـ2ـ1ـ خلق جامعه شناسی کیفری
جرائمی که افکار عمومی را تحت تاثیر قرار می‏دهند، جرائم خشونت ‌آمیز نامیده می‏شوند و عمدتاً رسانه‏ها و مقامات مسئـــول، به لحاظ وجود احسـاس نا‌امنی به مبارزه با جرائـم خشونت‌ آمیز تمایل دارند. در حـالی که اگر چه جرائم فتنه‌انگیز از نظر میزان خسارت به افراد و جامعه بسیار خطرناک‌تر از جرائم خشونت‌آمیز هستند، ولی چون بسیار آرام و بدون هیچ عمل خشونت‌آمیزی به وقوع می‏پیوندند، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار نمی‏دهند و این نوع بزهکاری موجب ناامنی نمی‏شود. در این جاست که جرم‌شناسان به مسئولان جنائی و کارگزاری سیاست جنائی تذکر می‌دهند که جرائمی چون کلاهبرداری، تقلبات مالیاتی، ارتشاء ... بسیار خطرناک‌تر هستند و به ساختار مالی و اقتصادی جامعه ضرر می‏زنند.
بنابراین، تفاوت جرم‌شناسان با افکار عمومی در این است که آنها با دیدن یک قتل بلافاصله برافروخته نمی‌شوند و به بیان ناامنی نمی‌پردازند، بلکه در کنار آن، جرائم آرام را نیز مورد بررسی قرار می‌دهند.
در آغاز قرن 18 میـلادی، این نظریه مورد توجه قرار گرفت. افکار و عقاید فــرّی بعدها توسط جامعه‌ شناس معروف فرانسوی «دورکیم» مورد مطالعه قرار گرفت و با استفاده از آمار جنائی، قوانین و تزهای فرّی و دورکیم، دو اندیشمند آمریکائی به‌نامهای «ساترلند» و «سلین» به مطالعاتی دست زدند که نتیجه آنها به فرمول کشیدن دو نظریه بود:
1ـ نظریه معاشرت‌های ترجیحی یا اختلاف فرهنگ‌ها.
2ـ نظریه تعارض‌های فرهنگی یا اختلاف فرهنگ‌ها.
جامعه شناسی کیفری می تواند به عنوان یک کاربرد ویژه از جامعه شناسی عمومی برای مشکل جرم و رفتار مجرمانه تلقی شود. از سوی دیگر جامعه شناسی منشائش، توسعه اش، ساختارش و کارکردش یک علم تجربی ترکیبی یا عمومی از کل زندگی جامعه انسانی است. از این رو جامعه شناسی جنایی بسیار نزدیک شده به اینکه کل جرم شناسی چه در عرصه های تئوریک و چه عرصه های عملی آن باشد، تا بدان حد که دومی ارائه یک دیدگاه ترکیبی از مساله جرم و درمان امر جنایی را به عنوان یک کلیت هدف قرار می دهد. این بدان معناست که مولف ما پرفسور فری، آشکارا اصطلاح جامعه شناسی کیفری را می فهمد.
به طور کلی می توان گفت که در میان نویسندگان معاصر شاید هیچ کس نتوانسته به آرمان جامعه شناسی در برخورد با مشکل جرم به اندازه فری نزدیک شود.

3ـ2ـ2ـ آشتی دهنده مکتب جرم شناسی ایتالیایی و واقعیات انکارناپذیر جرم شناسی
توجه فری به جامعه شناسی بدان معنا نیست که او یکی از اعضای مکتب ایتالیایی جرم شناسی تلقی نمی شود. برای مطمئن شدن در برخی جهات او جدا از سایر اعضای این مکتب قرار می گیرد زیرا نگاهش به مساله جرم ترکیبی تر و فراگیر تر است. مکتب ایتالیایی جرم شناسی، که می تواند به وسیله روش تبیین، معرفی شود، عموما بر فاکتورهای زیست شناختی در جرم تاکید دارد. بر این اساس آنها تاکید زیادی بر مطالعات انسان شناختی از مجرم و تاکید ویژه ای بر دکترین مجرم بالفطره به طوری که یک تیپ آناتومیک روشن را شکل می دهد، دارند.
فری تا چه حد بر این دکترین های تیپیکال صحه می گذارد ما باید بررسی کنیم. کفایت می کند که در این جا گفته شود که او به عنوان یک شاگرد لمبروزو آماده است که ببیند آن حقایقی که در این نظریات وجود دارد. بر این اساس فری متمایز است به عنوان یک مدافع مکتب ایتالیایی و به عنوان آشتی دهنده نظریات آنها با واقعیت های ظاهرا متعارض در عرصه جرم شناسی.
3ـ2ـ3ـ خلق نگاه ترکیبی به علت جرم
انریکو فری یک نگاه ترکیبی به مساله جرم که به حق باید جامعه شناختی خوانده شود، به ما ارائه می دهد. ممکن است تئوری او را به اختصار این گونه بیان کرد که او جرم را ناشی از ناهنجاری اجتماعی و بیولوژیک می یافت که حداقل در بخشی حقیقتاً توسط نیروهای فرا اجتماعی تولید می‎شود.
دکترین فری اساساً از به رسمیت شناختن سه مجموعه متفاوت از عناصر جرم تشکیل می‎شود: یعنی آنهایی که مربوط به محیط جغرافیایی یا فیزیکی هستند، آنهایی که مربوط به اساس شخصیت افراد هستند و آنهایی که به محیط اجتماعی ربط دارند. فری این سه عنصر متفاوت را انسان‎شناختی، فیزیکی یا زمینی و اجتماعی نامید.
1. فاکتورهای انسان شناختی، جنسیت، سن، نژاد، طبیعت ارگانیکی و جسمی را شامل می شود، به خصوص ناهنجاریهای فردی، خواه جسمی باشد یا روحی، اکتسابی باشد یا وراثتی...
2. فاکتورهای زمینی عبارتند از اقلیم، دما، حاصلخیزی خاک، شرایط هواشناسی و جوی باشد و غیره.
3. فاکتورهای اجتماعی عبارتند از وضعیت اقتصادی و اجتماعی، شغل، رتبه اجتماعی، تراکم جمعیت، مهاجرت، افکار عمومی، آداب و رسوم و دین، شرایط صنعتی، حکومت، آموزش و غیره.
در یک کلام، فری دریافت که جرم محصول عملی همه نیروهای کیهان است، گرچه این نیروها خود را به نسبت های مختلف در جرایم و مجرمین متفاوت نشان می دهند.
او به عنوان شاگرد مکتب لمبروزو، برای تاثیر فاکتورهای آنتروپولژیک اعتبار عمده‎ای قائل شد که علی‎الخصوص در مجرم بالفطره مشهود است.
به عنوان یک نویسنده مکتب سوسیالیست او به جلب توجه به تاثیر فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی اعتبار داد؛ علی‎الخصوص در مورد مجرمانه اتفاقی و به عادت مشهود است؛ در حالی که آماردانی چون کِتله به تاثیر فاکتورهای زمین یا فیزیکی مانند اقلیم که علی‎الخصوص در جرایم عشقی دیده می شود، توجه می‎داد.

نتیجه گیری
آنریکوفری بر این باور بود كه به دليل تاثير عوامل زيادي در پيدايش جرم، مجازات هايي كه كيفرشناسان و مقنين را راضي ساختد ، آنها را در پناه امنيت تخيلي خود قرار داده، چرا كه مجازات ها قدرت محدودي بر عليه مبازره با جرم دارند. ايشان پيشنهاد مي كنند كه اقداماتي بايد جايگزين كيفر شود كه بتواند در دفاع از جامعه موثر باشد يكي از اين اقدامات بالابردن و تعالي اخلاقي جامعه است كه صدها بار بر انتشار مجموعه قوانين جزايي برتري دارد همچنين توسعه كارهاي عمومي ، تنظيم ساعت كار، ايجاد كارگاه هاي زراعي و كشاورزي براي ولگردان و متكديان ، ايجاد روشنايي در خيابانها مي توانند مانعي بر سر ارتكاب جرم باشند. پيشگيري اجتماعي برمبناي علت شناسي جرم استوار است به اين معني كه براي پيشگيري از وقوع جرم بايد دنبال علل وقوع آن بگرديم كه نظر به حذف يا خنثي كردن عواملي دارد كه در تكوين جرم موثرند و با دخالت در محيط هاي اجتماعي مانع از شكل گيري انگيزه هاي بزه كارانه و خنثي كردن عوامل جرم زاد مي گردد.
از راه هاي پيشگيري جرم مي توان به نهادهايي مثل خانواده ، مدرسه ، محيط كار و ... اشاره كرد كه در يك دورة زماني خاص اثر مي گذارند به عنوان مثال محيط خانواده ، اصلي ترين و اساسي ترين نهادي است كه اشخاص مي توانند در آن تجربياتي را جهت سازگاري خود با محيط كسب كنند . افراد در خانواه ، عشق ، محبت ، اعتماد به نفس ... را تجربه مي كنند كه تاثير زيادي در سازگاري افراد به خصوص كودكان در بيرون از خانه دارد . كودكي كه در خانه محبت را تجربه نكرده نمي تواند در بيرون از خانه به ايجاد رابطه محبت آميز دست بزند و نهايتاً نسبته به همنوعان خود احساس بي تفاوتي و بي علاقگي دارد . خانواده از طرق زيادي مي تواند اثر گذار واقع شود مثلاً از طريق آسان نگرفتن تربيت فرزندان خود يا مانع شدن از معاشرت فرزندان خود بادوستان ناباب يا اينكه اجازه ندهند آلودگي و كشمكش هاي محيطي به محيط خانواده راه پيدا كند. علاوه بر محيط خانواده ، نهادهاي آموزشي مثل مدرسه و دانشگاه هم در پيشگيري از وقوع جرم تاثير دارند مثلاً از طريق قانونمند كردن يا اجتماعي كردن افراد.
ويكتور هوگو در جمله اي زيبا اظهار مي كنند كه « چنانچه يك مدرسه باز كنيد در يك زندان بسته خواهد شد » خلاصه اينكه انسانها به خاطر اجتماعي بودشان همواره از سوي عوامل مختلف اجتماعي مورد احاطه قرار مي گيرند و چنانچه نهادهاي اجتماعي كاركردهاي اصلي خود را كه جامعه پذيري مردم است به صورت دقيق انجام دهند جامعه به ندرت با انحرافات اجتماعي روبرو مي شود.
آنریکو فری بنیانگذار "جامعه شناسی جنایی" و شاید برجسته ترین نماینده مکتب ایتالیایی جرم شناسی پس از مرگ لمبروزو در 25 فوریه 1856 در سن بندتو پو شهر کوچکی در ایتالیا، زاده شد. در 1874 وارد دانشگاه بلونا شد و در زمره شاگردان پیترو الرو وارد شد. الرو استاد حقوق جزا بود، که عمیقا به مطالعات جامعه شناختی و سیاسی علاقه‎مند بود. علاقه فری به کار در حوزه مطالعات و آمار جنایی از او ناشی شده است. در سال 1878 در سن 21 سالگی او نخستین کار خود "تئوری مسئولیت اخلاقی و نفی اراده آزاد" را منتشر ساخت. در طول سال های 9-1878 در پاریس مطالعه کرد و مطالعات جنایی در فرانسه از 1826 الی 1878 را نگاشت، یک اثر در زمینه آمار جنایی که توسط دانشمندان فرانسوی بلافاصله معتبر شناخته شد.

فهرست منابع
1. آب روشن، مصطفی، ریشه های وقوع جنایت، وبلاگ جامعه‌شناسی.
2. احمدی، حبیب؛ جامعه‌شناسی انحرافات، تهران، سمت، 1384، چاپ اوّل
3. آرون، ریمون؛ مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی، باقر پرهام، تهران، انقلاب اسلامی، 1370، چاپ دوم
4. آریان‌پور، عباس و منوچهر؛ فرهنگ فشرده انگلیسی به فارسی، تهران، امیرکبیر، 1367، چاپ دوازدهم،
5. آزادیخواه، محمد حسین، سبب شناسی جامعه محور در وقوع جنایت با نگاهی به مکتب تحققی، وبلاگ دریچه‌ای به سوی حقوق کیفری.
6. تقوی ،محسن،عوامل قتل در جامعه،چاپ اول،انتشارات گلستان ،تهران،1392
7. جامعه‌شناسی جنایی، مرجع سایت پژوهشکده،۳۱ خرداد ۱۳۹۲.
8. رضایی،فرخنده،علل خشونت در اجتماع،چاپ نور،1389
9. ستوده، هدایت الله، آسیبهای اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات)، انتشارات آوای نور، چاپ پنجم، ۱۳۷۸.
10. سروستانی، رحمت الله، آسیب شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی)، انتشارات سمت، سال ۱۳۸۶.
11. سليمي و داودي، علي، محمد (1386)، جامعه‌شناسي كجروي، قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم
12. صدیق سروستانی، رحمت‌الله؛ آسیب‌شناسی اجتماعی، تهران، سمت، 1387، چاپ دوّم،
13. کورز، لوئیس؛ زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، محسن ثلاثی، تهران، علمی، 1388، چاپ پانزدهم
14. مختاری،علی رضا، (1386)، پیامد های اجتماعی قتل، تهران: نشر خرسندي، چاپ اول،
15. نجفی ابرندآبادی، علی حسین،، تفریرات جامعه‌شناسی جنایی،دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، سال تحصیلی ۸۴ – ۸۳.