مصادیق جرایم رایانه ای
مصادیق جرایم رایانه ای
اسماعیل نامور- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی - ایمیل: Esmail.Namvar@yahoo.com
راحله فوجردی- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی - ایمیل: Rahele.Foojerdi 59@gmeil.com
محمد طاهر اسلامی- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
چکیده
قانون جرایم رایانه ای مصوب 11/11/1388یکی از کامل¬ترین قوانین در زمینه جرایم¬ مربوط به فضای مجازی و رایانه ای می¬باشد. در این قانون در فصل اول: جرائم علیه محرمانگی داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، در فصل دوم: جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ جعل رایانه ای، تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی در فصل سوم سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه، در فصل چهارم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی، در فصل پنجم: هتک حیثیت و نشر اکاذیب و در فصل هفتم سایر جرایم جرم انگاری شده اند.
در این مقاله مصادیق این جرایم در قانون جرایم رایانه ای و ارکان قانونی، مادی، روانی این جرایم بیان می گردد.
واژگان کلیدی: جرایم رایانه¬ای، رایانه، فضای سایبر، داده، مجازات.
مقدمه
پیشرفت تکنولوژی و علم و دست یابی بشر به فناوری اطلاعات و استفاده از رایانه و پیدایش دنیای مجازی دارای پیامدهای مثبت و منفی فراوانی برای بشر بوده است. از جمله پیامدهای منفی آن، پیدایش جرایم رایانه ای بوده است. در مورد جرایم رایانه ای تعاریف متعددی ذکر شده است برخی از این تعاریف عباتند از:
پليس جنایي فدرال آلمان در تعريفي از جرایم رایانه ای این چنین اعلام داشته است: «جرم رایانه ای در برگيرنده همه اوضاع و احوال و كيفياتي است كه در آن شكل¬هاي پردازش الكترونيك داده‌ها، وسيله ارتکاب و يا هدف يك جرم قرار گرفته است و مبنايي براي نشان دادن اين ظن است كه جرمي ارتكاب يافته است.»[158-157: 9]
کمیته اروپایی مسایل جنایی در شورای اروپا : در سال 1989 گزارش کاری بیان کرد که در آن یکی از متخصصان چنین تعریفی ارایه کرده است: «هر فعل مثبت غیر قانونی که رایانه، ابزار یا موضوع جرم باشد. یعنی به عبارت دیگر هر جرمی که ابزار یا هدف آن تاثیر گذاری بر عملکرد رایانه باشد.»[همان]
پروفسور شیک یکی از حقوقدانان اطریشی در تعریف جرم رایانه ای بیان می¬دارد: «جرم رایانه ای به هر عمل مجرمانه ای گفته می¬شود که در آن رایانه، وسیله یا هدف ارتکاب جرم باشد.»[35: 11]
در ايالات متحده آمريكا تعريف وسيعي از جرم رايانه‌اي به عمل آمده مبني بر آن¬كه: «هر اقدام غيرقانوني كه با يك رايانه يا به كارگيري آن مرتبط باشد را جرم رايانه‌اي مي‌گويند. يا هر اقدامي‌كه به هر ترتيب با رايانه مرتبط بوده و موجب ايجاد خسارت به بزه ديده شود و مرتكب از اين طريق منافعي را تحصيل كند، جرم محسوب مي‌شود».[20: 14]
در کانادا نیز در تعریف جرایم رایانه ای این چنین بیان شده است: «جرم رایانه ای شامل هر فعالیت مجرمانه ای است که در برگیرنده کپی، استفاده، جابجایی، مداخله، دسترسی یا سوء استفاده از سیستم های رایانه ای، عملکرد رایانه، داده ها یا برنامه های رایانه است.» [80: 10]
در حقوق ايران، نه در قانون تجارت الكترونيك و نه در قانون جرايم رايانه‌اي مصوب 11/11/1388 هيچ تعريفي از اين مفهوم ارایه نشده است. شايد دليل آن اختلافات مبنايي است كه ميان حقوقدانان از تعريف جرايم رايانه‌اي وجود دارد. اما مي‌توان به عنوان نمونه تعريف زير را ارایه كرد:
«آن دسته از جرايمي‌كه با سوءاستفاده از يك سيستم رايانه‌اي برخلاف قانون ارتكاب مي‌يابد جرايم رايانه‌اي نام دارد. البته اين دسته از جرايم را مي‌توان شامل جرايم سنتي كه به واسطه رايانه صورت مي‌گيرد از قبيل كلاهبرداري و سرقت و نيز جرايم نو ظهوري كه با تولد رايانه پا به عرصه حيات گذاشته اند دانست، مانند جرايم عليه صحت و تماميت داده‌ها». [88: 12]
در واقع در حقوق ایران تعریف جرایم رایانه ای به سکوت واگذار شده و در بیشتر موارد تقریباً همان تعریف ارایه شده از طرف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را پذیرفته اند. [38: 3]
لذا در این مقاله ما بر آنیم تا مصادیق و ارکان تشکیل دهنده جرایم رایانه ای را که در قانون جرایم رایانه ای مصوب 1388 ذکر شده است بیان داریم.
روش تحقيق
روش تحقيق به صورت نظري و کتابخانه¬اي بوده و براي تطبيق مطالب از کتب مختلف و تحقيقات بنيادين گذشتگان و ترجمه متون و کتاب هاي مرتبط استفاده شده است.
الف- جرایم علیه محرمانگی داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی
داده (Data) در لغت به معنای اطلاعات، مفروضات، دانسته ها و سوابق آمده است. [125: 8] داده در زبان فارسی ترجمه عبارت لاتین Data است و Data جمع واژه لاتین datum است و به معنی یک آیتم اطلاعاتی می باشد. در عمل واژه data اغلب به عنوان اسم جمع یا اسم فرد به کار برده می شود.[216: 16] در اصطلاح به هرگونه اطلاعاتی که از طریق دستگاه ورودی به درون رایانه وارد می¬شود تا عملیاتی روی آن به اجرا در آید داده گفته می شود و جمع آن ها داده ها است، به عبارت دیگر به اطلاعات خاصی که وارد رایانه می شوند تا پردازشی روی آن ها صورت گیرد داده اطلاق می شود و به نتیجه ای که حاصل پردازش بر روی داده های خام می باشد اطلاعات گفته می شود، یعنی اطلاعات شکل تغییر یافته داده هاست. [ 80-79: 11]
بر اساس بند الف ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی مصوب 17/10/1382؛ «داده پیام» (Data Message) هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوری های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره، یا پردازش می¬شود.» و بر اساس بند و همان قانون سیستم¬های رایانه¬ای (Computer System)؛ «هر نوع دستگاه یا مجموعه ای از دستگاههای متصل سخت افزاری - نرم افزاری که از طریق اجرای برنامه های پردازش خودکار «داده پیام» عمل می کند.»
بنابراین در تعريفي ساده مي‌توان گفت؛ داده عبارت است از مجموعه‌اي از حروف، ارقام و هرگونه علامت، نشان و نمادی است كه به وسيله رايانه مورد پردازش قرار مي‌گيرند. داده كه در اصطلاح تخصصي علوم رايانه‌اي (Data) گفته مي‌شود پس از پردازش در رايانه (Information) ناميده مي‌شود.
ممكن است داده‌ها در وهله اول اساساً براي انسان قابل فهم نباشند، اما پس از پردازش به وسيله رايانه، به انحاي گوناگون از قبيل صوت، فيلم، متن و... در آمده و بدين وسيله براي انسان مفهوم مي‌شوند.
گفتار یکم: دسترسی غیرمجاز
دسترسی غیرمجاز عبارت است از رخنه غیرقانونی به سامانه رایانه ای حفاظت شده. [159: 13]
رکن قانونی این بزه ماده 1 قانون جرایم رایانه ای ( ماده 729 ق.م.ا) می باشد.
دسترسی غیرمجاز در حقوق کیفری سنتی همانند با هیچ یک از جرایم نیست و جزء جرایمی است که با پیدایش رایانه به وجود آمده و مادر بیشتر جرایم رایانه ای است . البته شاید بتوان گفت که این جرم با هتک حرمت منزل یا ورود با قهر و غلبه به ملک دیگری ( موضوع ماده 694 ق.م.ا) در حقوق کیفری سنتی همسان است . لیکن تفاوتی که با هم دارند این است که در جرم موضوع ماده 694 ق.م.ا نیازی نیست که منزل یا مسکن بسته یا حفاظت شده باشد و صرف ورود همراه با عنف و تهدید به منزل یا مسکن دیگری برای تحقق جرم کافی است. اما در بزه دسترسی غیرمجاز لازم است که سامانه رایانه ای ویژگی حفاظت شدگی را داشته باشد.
این بزه در مقایسه با بزه هایی مانند کلاهبرداری رایانه ای، اخلال در سیستم و تروریسم سایبری به عنوان یک رفتار مقدماتی به شمار رفته و در اندازه شروع به جرم است که هنوز با نتیجه که در بر دارنده زیان به دیگری است فاصله دارد و از این رو آن را دروازه جرایم رایانه ای می دانند.
1- رکن مادی
1-1 ) موضوع جرم
موضوع بزه دسترسی غیر مجاز داده یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی است. داده بیشتر درون سامانه یا سیستم قرار دارد و شکستن محرمانگی سامانه شکستن محرمانگی داده را در پی دارد. سامانه های مخابراتی نیز یکی دیگر از موضوع های بزه است . داده ها و سامانه ها هم متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی می توانند باشند و هم متعلق به دولت. موضوع بزه در اینجا داده های سری نیست.
1-2) رفتار مرتکب
دسترسی و بهره مندی از رایانه یا داده دیگری با شرط حفاظت سامانه به وسیله تدابیر امنیتی که در واقع دسترسی در معنای خاص آن یعنی هک یا رخنه گری می باشد، رفتار مرتکب در این بزه را تشکیل می دهد.
شیوه های دسترسی بسیار گوناگون هستند و هر روز نیز شیوه های جدید تری پیدا می شوند. شیوه باید به طور فنی و نرم افزاری باشد نه به صورت گفتاری و فریب دادن دیگری و بعد به دست آوردن رمز عبور سامانه او .
دسترسی رفتاری است که از سوی قانونگذار باز داشته شده است و مرتکب با انجام رفتار، این نهی قانونگذار را نادیده می گیرد. بنابراین دسترسی به صورت فعل است و نه ترک فعل.
در ضمن اين جرم از جمله جرايم مطلق است و نيازي به نتيجه ندارد يعني صرف دسترسي پيدا كردن به داده ها يا سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي صرف نظر از ايجاد نتيجه جرم است.
2 – رکن روانی
مرتکب باید عمد در دسترسی به داده یا سامانه داشته باشد، خواه این دسترسی از روی کنجکاوی باشد و خواه به قصد ربودن داده یا از بین بردن آن و تنها این تفاوت می تواند در اندازه کیفر مؤثر باشد. همچنین مرتکب باید بداند که از دارنده داده یا سامانه برای نقض تدابیر حفاظتی و ورود به سامانه اجازه نداشته است. اگر مرتکب اجازه داشته یا به غیرمجاز بودن آگاهی نداشته بزه رخ نمی دهد و یا اگر در جایی اجازه دسترسی نداشته ولی سامانه نیز تدابیر امنیتی نداشته است باز هم مرتکب بزهی نشده است.
3- مجازات
طبق ماده 1 قانون جرایم رایانه ای ( ماده 729 ق.م.ا) مجازات این جرم حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ( 000/000/5) ریال تا بیست میلیون ریال (000/000/20) ریال یا هر دو مجازات می باشد.
گفتار دوم: شنود غیرمجاز
شنود غیرمجاز همچون دسترسی غیرمجاز ناشی از عدم رضایت دارنده واقعی یا قانونی داده یا محتوای در حال انتقال می باشد. همچنین شرط غیرقانونی بودن نیز به شرط رضایت اضافه می شود. رکن قانونی این جرم ماده 2 قانون جرایم رایانه ( ماده 730 ق.م.ا) می باشد. این جرم در واقع همان تعرض به حریم ارتباطات به وسیله شنود سنتی و ضبط مکالمات تلفنی افراد را بیان می کند. [28: 6]
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه در شنود غیرمجاز، محتواست. برای محتوا ویژگی در حال انتقال پیش بینی شده است یعنی این بزه تنها داده های در حال رفت و آمد را در بر می گیرد و نسبت به داده های دیگر، شنود همان دسترسی است .
محتوای در حال انتقال باید در یک پیوند خصوصی میان دو یا چند نفر انجام گیرد تا شرط انتقال غیر عمومی مفهوم محرمانگی پیدا کند.
1-2) رفتار مرتکب
در این بزه رفتار مرتکب شنود یا همان دریافت محتواست بنابراین میان شنود غیرمجاز و دسترسی غیرمجاز به جهت رفتار تفاوتی وجود ندارد. تفاوت عمده بین این دو بزه در نوع داده ای است که مرتکب آن را دریافت می دارد. به این صورت که در دسترسی، دریافت داده های ذخیره شده و در شنود دریافت محتوای در حال انتقال انجام می گیرد و همچنین دسترسی هم نسبت به داده است و هم سامانه ولی شنود تنها نسبت به داده رخ می دهد. بنابراین رفتار فيزيكي در اين جرم فعل شنود كردن مي باشد و اين جرم با ترك فعل محقق نمي شود.
2- رکن روانی
رکن روانی بزه شنود غیرمجاز عمد رفتاری یعنی خواست شنود و علم به محتوا و داده های در حال انتقال و غیر مجاز بودن شنود و ویژگی خصوصی بودن انتقال است.
3- مجازات
مجازات پیش بینی شده برای بزه مزبور در ماده 2 ق جرایم رایانه ای ( م 730 ق.م.ا) حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده میلیون ( 000/000/10 ریال) تا چهل میلیون ( 000/000/40 ریال) یا هر دو مجازات می باشد.
گفتار سوم: جاسوسی رایانه ای
قانونگذار در قانون جرایم رایانه ای گام های سه گانه ای را برای جرم سیاسی رایانه ای در نظر داشته است: گام اول، دسترسی به سامانه های رایانه ای و مخابراتی که داده های سری در آن¬ها نگهداری می شود ( م 4 قانون جرایم رایانه ای). گام دوم، دسترسی به داده های سری یا تحصیل یا شنود آن¬ها ( بند الف م 3 ق جرایم رایانه ای). گام سوم، در دسترس قرار دادن برای کسانی که شایستگی آگاهی از محتوای داده های سری را ندارند (بند ب م 3 ق جرایم رایانه ای) و یا در دسترس قرار دادن داده های سری یا افشای آن¬ها به دولت یا نهادهای بیگانه یا عاملان آن¬ها ( بند ج م 3 ق جرایم رایانه ای).
گام اول یعنی دسترسی به سامانه های در بردارنده داده ها و نیز گام دوم یعنی دسترسی به خود داده های سری در اصل همان بزه دسترسی غیرمجاز هستند که در گام دوم، شنود به دسترسی یا تحصیل نیز افزوده شده است. بنابراین دو بزه دسترسی غیرمجاز و شنود غیرمجاز مبنا و پایه جاسوسی رایانه ای را تشکیل می دهند.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه جاسوسی رایانه ای، داده های سری است. طبق تبصره 1 ماده 3 ق جرایم رایانه ای، داده های سری داده هایی است که افشای آن¬ها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می زند.
1-2 )رفتار مرتکب
در ماده های 3 و 4و 5 قانون جرایم رایانه ای، پدیده جاسوسی رایانه ای مطرح شده است که بر پایه پنج رفتار جداگانه بنا می شود که هر یک بزه جداگانه به شمار می رود.
اول: نقض تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای و مخابراتی در بر دارنده داده های سری ( م 4 ق. جرایم رایانه ای)
دوم: دسترسی به داده های سری یا تحصیل یا شنود آن¬ها.
سوم: در دسترس قرار دادن داده های سری برای اشخاص فاقد صلاحیت.
چهارم: افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آن¬ها.
پنجم: در دسترس قرار دادن غیر عمدی داده های سری برای اشخاص فاقد صلاحیت.
در واقع می توان گفت جاسوسی رایانه‌ای همانند جاسوسی کلاسیک ناظر به کسب اسرار حرفه ای، تجاری، اقتصادی، سیاسی، نظامی و نیز افشاء و انتقال و استفاده از اسرار است، فرد مرتکب جرم با دستیابی و فاش کردن این اسرار، ضررسیاسی، نظامی، مالی، تجاری می¬کند. این جرم امنیت ملی را با مخاطره مواجه می‌کند.
2 – رکن روانی
رفتارهای جاسوسی رایانه¬ای باید با عمد انجام گیرد مگر آن¬چه که در ماده 5 ق. جرایم رایانه ای آماده است یعنی موجب دسترسی شدن که به طور غیر عمد و از روی بی احتیاطی، بی مبالاتی و یا عدم رعایت تدابیر امنیتی رخ می دهد.
همچنین مرتکب باید آگاه به سری بودن داده ها باشد و نیز در بندهای «ب» و «ج» ماده 3 ق جرایم رایانه ای، مرتکب باید آگاه به غیر صالح بودن فرد یا عامل بیگانه بودن شخص نیز باشد. در نقض تدابیر سامانه ای موضوع ماده 4 ق جرایم رایانه ای نیز باید مرتکب آگاه به این مسأله باشد که سامانه موردنظر، سامانه ای است که داده های سری در آن نگهداری می شوند. در صورت نا آگاهی بزه دسترسی غیر مجاز موضوع ماده 1 ق جرایم رایانه ای شکل گرفته است.
در انجام رفتارهای جاسوسی نیازی به قصد خاص نیست مگر در نقض تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای یا مخابراتی موضوع ماده 4 قانون جرایم رایانه ای که مرتکب باید قصد دسترسی به داده های سری موضوع ماده 3 ق جرایم رایانه ای را داشته باشد.
3- مجازات
بر اساس مواد 3 و 4 و 5 قانون جرایم رایانه ای مجازات جاسوسی رایانه ای به قرار ذیل می¬باشد:
ماده (3) هر کس به طور غیرمجاز نسبت به داده ای سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده مرتکب اعمال زیر شود، به مجازات های مقرر محکوم خواهد شد:
الف) دسترسی به داده ای مذکور یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال، به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست تا شصت میلیون ریال یا هر دو مجازات.
ب) در دسترس قرار دادن داده ای مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت، به حبس از دو تا ده سال.
ج) افشا یا در دسترس قرار دادن داده ای مذکور برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها، به حبس از پنج تا پانزده سال.
تبصره 1ـ داده ای سری داده ای است که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه میزند.
تبصره 2ـ آیین نامه نحوه تعیین و تشخیص داده ای سری و نحوه طبقه بندی و حفاظت آن¬ها ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزارت اطلاعات با همکاری وزارتخانه های دادگستری، کشور، ارتباطات و فناوری اطلاعات و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تهیه و به تصویب هیئت دولت خواهد رسید.
ماده (4) هرکس به قصد دسترسی به داده ای سری موضوع ماده (3) این قانون، تدابیر امنیتی سیستم های رایانه ای یا مخابراتی را نقض کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
ماده (5) چنانچه مأموران دولتی که مسؤول حفظ داده ای سری مقرر در ماده (3) این قانون یا سیستم های مربوط هستند و به آن¬ها آموزش لازم داده شده است یا داده ها یا سیستم های مذکور در اختیار آن¬ها قرار گرفته است بر اثر بی احتیاطی، بی مبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به داده ها، حامل های داده یا سیستم های مذکور شوند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات و انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال محکوم خواهند شد.
ب- جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی
گفتار یکم : جعل رایانه ای و استفاده از داده های مجعول
بند یکم : جعل رایانه ای
رکن قانونی بزه جعل رایانه ای ماده 6 قانون جرایم رایانه ای ( م 734 ق.م.ا) می باشد .
بستر انجام بزه جعل رایانه ای، فضای سایبر است و فضای سایبر فضایی غیر مادی و نا ملموس است که توسط رایانه ها و شبکه های رایانه ای به وجود آمده است و دنیایی مجازی را در کنار دنیای واقعی ما به وجود آورده است. در واقع فضای سایبر همان فضای مجازی بیکرانی است که از طریق اتصال شبکه های رایانه ای به هم به وجود آمده است. [17: 15]
به لحاظ فنی « شبکه رایانه ای در پایه ای ترین سطح خود شامل دو کامپیوتر می باشد که به وسیله کابل به یکدیگر متصل شده اند به گونه ای که بتوانند از داده ها به طور مشترک استفاده نمایند.» [16: 17] این ارتباط در حال حاضر از طریق کابل مسی است، البته ارتباط رایانه ها با یکدیگر ممکن است از طریق کابل خطوط تلفن نباشد و از طریق؛ «فیبر نوری، مایکروویو، اشعه مادون قرمز و ماهواره های ارتباطی نیز می توان برای ارتباط استفاده کرد.» [14: 4]
بنابراین همه رفتارهای پیش بینی شده در این ماده باید از رهگذر کنش های رایانه ای و در بستر رایانه و مخابرات انجام شود.
بنابراین اگر کسی داده رایانه ای را چاپ کند یا از روی صفحه نمایشگر رایانه عکس بگیرد و سپس بر روی کاغذ چاپ شده، تغییراتی را ایجاد کند، جعل رایانه ای محقق نیست و ممکن است با وجود تمام شرایط جعل سنتی باشد. همچنین انجام رفتارهای موضوع جعل رایانه ای، باید به صورت غیر مجاز باشد یعنی یا اجازه نداشته و یا برخلاف قانون و قرارداد بوده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع جعل رایانه ای، داده و یا حامل داده و یا جای انباشت داده می باشد مانند علامت، کارت حافظه و تراشه.
داده های موضوع جعل رایانه ای باید قابلیت استناد داشته باشند و به همین دلیل است که دیگری نیازی به ایراد ضرر برای تحقق این جرم نیست و اگر زیانی حاصل شود می تواند باعث افزایش کیفر شود.
1-2) رفتار مرتکب
در بند الف ماده 6 ق جرایم رایانه ای دو بخش جداگانه در انجام رفتار جعل رایانه ای پیش بینی شده است : اول، تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد که در واقع تغییر باید در داده های قابل استناد انجام شود و ایجاد نیز باید پدید آوردن داده ای باشد که توانایی استناد پذیری داشته باشد. دوم، ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده به آن¬ها بند ب ماده 6 ق جرایم رایانه¬ای، تغییر داده ها یا علایم موجود در کارت¬های حافظه یا قابل پردازش در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا تراشه ها با ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده ها یا علایم به آنها را به عنوان رفتار مجرمانه برای جرم جعل رایانه ای مطرح می کند.
البته به نظر می رسد که رفتارهای مندرج در بند ب تفاوتی با بند الف ندارد و نیازی به آوردن بند ب نبود. لیکن برای بند ب، قانونگذار شرط استناد پذیری را بیان نکرده است .
بنابراین واردکردن، تغییر، محو یا موقوف سازی داده‌های کامپیوتری یا برنامه‌های کامپیوتری به منظور و اهداف سیاسی و اقتصادی صورت می گرد جعل رایانه ای جعل داده هاست. در جعل رایانه ای عمل ارتکابی برداده‌ها اثر می گذارد، با این تفاوت که داده، ماهیت اسناد عادی را ندارد.
2- رکن روانی
عمد مرتکب در پدید آوردن دگرگونی در داده های قابل استناد و سایر رفتارهای مندرج در ماده، رکن روانی این بزه را تشکیل می دهد.
3- مجازات
کسی که مرتکب جرم جعل رایانه ای می شود بنا به تصریح ماده 6 ق جرایم رایانه ای به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (000/000/20 ) ریال تا یکصد میلیون (000/000/100) ریال یا هر دو مجازات محکوم می شود.
بند دوم : استفاده از داده مجعول
ماده 7 ق جرایم رایانه ای ( ماده 735 ق.م.ا) ، رکن قانونی بزه استفاده از داده مجعول به شمار می رود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
داده، کارت های الکترونیکی و تراشه ها موضوع رفتار مجرمانه در این جرم می باشند.
1-2) رفتار مرتکب
استفاده کردن از داده مجعول که باید در فضای سایبر و سامانه های رایانه ای و مخابراتی یا داده برها و کارت های حافظه انجام شود، رفتار مرتکب در بزه استفاده از داده مجعول را تشکیل می دهد.
بنابراین اگرکسی در فضای بیرونی و فیزیکی از داده مجعول استفاده کند، این بزه رخ نمی دهد.به عنوان مثال اگر فردی جعل رایانه ای کند ومتن یک قراردادالکترونیکی راتغییر دهد ویا اینکه چنین قرارداد مجعولی را بیابد یا دریافت دارد و سپس آن را چاپ کرده و به نهاد یا کسی ارایه دهد مرتکب جرم استفاده از سند مجعول شده است نه جرم استفاده از داده مجعول، چرا که استفاده کردن در فضای بیرونی انجام شده است.
2-رکن روانی
آگاهی مرتکب به جعلی بودن ، برجسته ترین عنصر رکن روانی است. همچنین لازم است که مرتکب عمد در استفاده کردن از داده مجعول را نیز داشته باشد.
3- مجازات
بر ساس ماده 7 ق جرایم رایانه ای هرکس با علم به مجعول بودن داده ها یا کارت ها یا تراشه ها از آن¬ها استفاده کند، بنا به تصریح ماده 6 ق جرایم رایانه ای به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (000/000/20 ) ریال تا یکصد میلیون (000/000/100) ریال یا هر دو مجازات محکوم می شود.
گفتار دوم: خرابکاری رایانه ای
خرابکاری رایانه ای در بردارنده هر رفتاری است که داده را بطور کلی یا جزیی از میان ببرد یا کارکرد داده یا سامانه را به هر نحو بر هم بزند. [216: 13]
استفاده از عنوان تخریب واخلال درداده ها یاسامانه های رایانه ای ومخابراتی برای مبحث دوم از فصل یکم در بخش نخست قانون جرایم رایانه ای برای این است که چهار عنوان مجرمانه تخریب، اخلال، ممانعت از دستیابی و تروریسم سایبری را در برگیرد.
از آنجایی که ویژگی های تخریبواخلال نزدیک به هم هستند انها را دریک بند بررسی می کنیم.
بند یکم : تخریب یا اخلال داده
تخریب به معنای از بین بردن تمام یا قسمتی از یک چیز واخلال در معنای ایجاد آشفتگی وناتوانی در کارکرد چیزی است. م 8 ق جرایم رایانه ای(م 736 ق م ا) این جرم راپیش بینی کرده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه تخریب یا اخلال، «داده» می باشد. این داده باید از آنِ دیگری باشد.خواه مالیت داشته باشد، خواه نداشته باشد و خواه استاندارد پذیر نباشد، خواه شخصی باشد خواه دولتی. اما اگر موضوع بزه، داده های دولتی باشد مطابق بند ج ماده 26 ق جرایم رایانه ای مرتکب با افزایش مجازات مواجه خواهد بود.
1-2) رفتار مرتکب
چهار رفتار حذف، تخریب، مختل و غیر قابل پردازش کردن در ماده 8 ق جرایم رایانه ای پیش بینی شده است که زیر دو رفتار تخریب و اخلال قرار می گیرند. دو رفتار حذف وتخریب نسبت به خود داده و دو رفتار مختل کردن و غیر قابل پردازش نمودن نسبت به کارکرد و توانایی داده رخ می دهد.
هر چهار رفتار باید در فضای سایبر رخ دهد این مسأله با به کار بردن عبارت «سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل¬های داده» در متن ماده روشن می شود ورفتارهای بزهکارانه باید رایانه ای و سایبری باشد. به عنوان مثال اگر کسی به قصد از بین بردن داده دیگری، رایانه اش را از بلندی پرت کند یا آن را بسوزاند یا لوح فشرده را بشکند یا آن را بخراشد یا سنگ، بر روی حامل داده بزند، هیچ یک تخریب یا اخلال رایانه ای نیست بلکه حسب مورد تخریب یا اخلال سنتی است.
2- رکن روانی
علم و عمد در انجام رفتارهای مرتکب که در قسمت قبل عنوان شد، رکن روانی بزه راتشکیل می دهد همچنین بزه تخریب واخلال داده رایانه ای باید به طور غیرمجاز انجام گیرند و مرتکب آگاه به غیر مجاز بودن باشد بدیهی است که اگر رفتار های موضوع ماده 8 ق جرایم رایانه ای با اجازه دارنده آن باشد، بزهی در کار نخواهد بود و میان شخص حقوقی و حقیقی و فرد و دولت تفاوتی نمی باشد.
3- مجازات
بر ساس ماده 8 ق جرایم رایانه ای برای مرتکب بزه مزبور حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات در نظر گرفته شده است.
بند دوم : اخلال سامانه های رایانه ای یامخابراتی
ماده 9 قانون جرایم رایانه ای (م 737 ق م ا) این بزه رابیان نموده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه اخلال در ماده 9 ق جرایم رایانه ای، سامانه های رایانه ای و مخابراتی است. سامانه ممکن است ازآن شخص حقیقی یا حقوقی خصوصی باشد یا این¬که ممکن است از آن نهادها و سازمان های دولتی باشد. اخلال سامانه دولتی سبب افزایش کیفر می گردد.
1-2) رفتارمرتکب
در ماده 9 قانون جرایم رایانه ای دو نوع رفتار پیش بینی شده است: اول، رفتارهای احصایی که شامل از کار انداختن و مختل کردن می شود و دوم رفتارهای تمثیلی که در صدر ماده آمده و عبارتند از وارد کردن، انتقال دادن، پخش، حذف کردن، متوقف کردن، دستکاری یا تخریب و مانند آن¬ها.
رفتارهای تمثیلی بر روی سامانه رخ نمی¬دهند بلکه بر روی داده یاموج انجام می شوند و سپس به اخلال می¬انجامند. از کار انداختن و مختل کردن بر روی سامانه رایانه¬ای و مخابراتی انجام می¬شوند.
2- رکن روانی
در اخلال سامانه، مرتکب باید عمد در انجام رفتار را داشته باشد.همچنین او باید به موضوع بزه آگاهی داشته باشد. یعنی هم نسبت به اینکه سامانه از آنِ دیگری است و یا این¬که از آنِ دولت است و هم نسبت به غیرمجاز بودن آن آگاه باشد.
3- مجازات
برپایه ماده 9 ق جرایم رایانه ای(م 737 ق م ا) برای بزه مزبور حبس از شش ماه تا دو سال یاجزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات، مقرر گردیده است.
بند سوم: ممانعت از دسترسی
ممانعت از دسترسی در مفهوم گسترده شامل هر رفتاری است که مانع دستیابی کاربر یا مشترک مجاز به سامانه ها و داده ها شود. [266: 13] رکن قانونی این بزه ماده 10 ق جرایم رایانه ای (م738 ق م ا) می باشد.
ممانعت از دسترسی باید به طور غیر مجاز باشد، همچنین کسانی که باید به داده یاسامانه دسترسی داشته باشند باید مجاز باشند.اشخاص مجاز هم دارنده داده و سامانه هستند وهم متصرف قانونی داده و سامانه و هم اشخاصی که قانونی و یا به دستور دادرس شایسته، حق دسترسی به داده یا سامانه را دارند.
گفتار سوم: تروریسم سایبری
همان طور که از این عنوان پیداست، مجموعه ای از اقدامات را شامل می شود که افراد خاصی با نیات خاص مرتکب می شوند و به لحاظ خسارات مادی و لطمات جانی که به بار می آورند، از سوی همه کشورها در زمره شدیدترین جرایم قرار گرفته اند. [176: 7]
در ایران ماده 11 ق جرایم رایانه ای، بدون نام بردن از اقدام تروریستی یاتروریسم، بزهی راپیش بینی می کند که بسیار نزدیک به تروریسم سایبری است و آن اخلال رایانه ای همراه باقصد است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع تروریسم سایبری، سامانه های رایانه¬ای و مخابراتی که برای ارایه خدمات ضروری عمومی به کار می¬روند، می¬باشند. مواردی که در ماده 11 ق جرایم رایانه ای ذکرشده تمثیلی¬اند. مواردی مانند خدمات درمانی، آب، برق، گاز، مخابرات، حمل و نقل و بانکداری که نشان دهنده آن است که خدمات ضروری عمومی به خدماتی گفته می¬شود که برای رفع نیازهای حیاتی و ضروری شهروندان به کارمی آید.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای موضوع ماده 11 ق جرایم رایانه ای همان رفتارهای پیش بینی شده در ماده های 8 )حذف یا تخریب یا مختل یا غیر قابل پردازش کردن)، 9 ( از کار انداختن ومختل کردن کارکرد) و10 (مانع شدن اردسترسی) قانون جرایم رایانه ای است.
2- رکن روانی
مرتکب باید انجام رفتارهای پیش بینی شده در موارد 8 و 9و10 ق جرایم رایانه ای را از روی عمد انجام دهد.همچنین قصد غایی او، به خطر انداختن امنیت ، آسایش وامنیت عمومی باشد و از طرف دیگر باید آگاه باشد که رفتار خود را بر روی سامانه هایی که خدمات ضروری ارایه می دهند، انجام می دهد.
3- مجازات
بر اساس ماده 11 ق جرایم رایانه ای مرتک این بزه به حبس از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.
ج) جرایم قابل ارتکاب از طریق رایانه
جرایم قابل ارتکاب با رایانه، به بزه هایی می پردازد که رایانه در آن¬ها، وسیله انجام رفتاراست.
گاه جرایم رایانه ای، رفتارهایی را در بر می¬گیرد که رایانه در رخ دادن آن¬ها موضوع بزه است که در دو دسته قبلی یعنی جرایم بر ضد محرمانگی و جرایم بر ضد صحت و تمامیت آن¬ها را بررسی کردیم. اما گاهی رفتارهایی وجود دارد که رایانه در آن¬ها وسیله انجام جرم است. در قانون جرایم رایانه ای و در فصل سوم آن دو عنوان سرقت و کلاهبرداری بیان شده و فصل چهارم جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی و فصل پنجم با عنوان هتک حیثیت و نشر اکاذیب رفتارهایی را مطرح می کند که در انجام آن¬ها رایانه، وسیله ارتکاب جرم است.
گفتار یکم: جرایم مالی رایانه ای
جرایم مالی ناظر به جرایمی است که مرتبط با اموال هستند اعم از این¬که مال موضوع جرم باشد یا وسیله آن.
بند یکم : سرقت رایانه ای
سرقت رایانه ای درم 12 ق جرایم رایانه ای پیش بینی نشده است. این بزه، یک بزه رایانه ای محض است چرا که ربودن داده در جایی که عین داده در جای خود باقی است ، مانند جاسوسی و شنود غیر مجاز است که بر ضد محرمانگی داده رخ می دهد ودر جایی که به وسیله برش ، عین داده از سامانه برداشته می شود، همانند تخریب داده است. بنابراین در دسته جرایمی قراردارد که رایانه، هدف یا موضوع بزه است و نباید در کنار کلاهبرداری که درآن رایانه نقش ابزار انجام بزه را دارد آورده شود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه سرقت رایانه ای، داده است. این داده به تعبیر ماده 12 ق جرایم رایانه ای باید متعلق به دیگری باشد.خواه داده های دارای ارزش مالی باشند مثل یک فرمول و خواه نباشند مانند یک مقاله پذیرفته شده و خواه دارنده داده خودش آنها راپدید آورده باشد مانند متن یک کتاب و یا این¬که آن داده را از دیگری خریداری نموده و یا از طریق قانونی بدست آورده باشد. داده¬ای که متعلق به دیگری است باید در رایانه او یا جایی که به طور قانونی مکان قرار گرفتن داده¬های آن فرد است، باشد بنابراین اگرکسی نوشته دیگری را که بطور آزاد در اینترنت هست، بارگذاری کند ودریافت دارد، سارق نیست ولی اگرکسی مقاله دیگری را از رایانه وی برباید، حتی اگر متن آن مقاله در اینترنت و به طور آزاد، دسترس پذیر باشد، عمل وی قابل مجازات است.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارسرقت رایانه ای، همچون سرقت سنتی، ربودن است. آن چه مفهوم ربایش را می سازد، دست اندازی به مال دیگری یا از آن خود کردن بدون خشنودی دارنده آن است. یعنی همین که کسی مال دیگری را بدون رضایت وی بدست آورد رفتارش، ربایش است.
ربودن داده هم به معنای دست اندازی به داده دیگری است که یا با رو گرفتن (کپی) است یا با برش (کات). رو گرفت یا کپی باید در فضای سایبر انجام گیرد. اگر کسی به سامانه دیگری که با تدابیر امنیتی محافظت شده، نفوذ کرده و داده یا اطلاعات را یافته و آن¬ها ر ابر روی کاغذ بنویسد مرتکب بزه دسترسی غیر مجاز شده است نه بزه سرقت رایانه ای. برش داده باید به نحوی صورت گیرد که فرد مرتکب داده را از جایگاه خود برداشته و به جای دیگری چه رایانه و یا وسایل حامل داده بفرستد. اگر مرتکب، داده دیگری را حذف کرده بدون آن¬که خودش از آن بهره ای ببرد رفتارش مصداق تخریب است. اما اگر در برش، مرتکب مکان داده را جابجا کند به طوری که عین داده در اختیار دارنده آن نباشد مرتکب سرقت رایانه ای شده است. ربایش رایانه ای که در قانون جرایم رایانه¬ای مطرح شده است، نسبت به ربایش در فضای بیرونی نگاهی ندارد به عنوان مثال اگر کسی به قصد ربودن اطلاعات دیگری در خیابان، لپ تاپ دیگری را برباید یا به کنار میز رایانه اش رفته و چندین لوح فشرده را بردارد و از آن خود کند، ربایش سایبری انجام نشده است، هرچند که موضوع بزه، داده است این سرقت، از نوع سرقت سنتی می باشد.
2- رکن روانی
مرتکب باید آگاه باشد که داده از آن دیگری است.مرتکب ربایش رایانه ای باید عمد در رفتار داشته باشد که این عمد خود می تواند به صورت عمد در روگرفت برداری باشد یا عمد در برش داده.
3- مجازات
مجازات تعیین شده برای بزه سرقت رایانه ای بر پایه ماده 12 ق جرایم رایانه ای، برای روگرفتن یاکپی از داده ها جزای نقدی از یک میلیون(000/000/1) ریال تا بیست(000/000/20) ریال ودر حالت برش داده ها حبس از نود ویک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون(000/000/5) ریال تابیست میلیون(000/000/20) ریال یا هر دو مجازات خواهد بود.
بند دوم: کلاهبرداری رایانه ای
کلاهبرداری یکی از مهم ترین جرایم علیه اموال و مالکیت می باشد که برخی از آن به عنوان بحران قرن بیستم نام برده اند.[28: 18] در حقوق رم جرایم سرقت، خیانت در امانت و کلاهبرداری از یکدیگر تفکیک نشده و «Furtum» شامل هر سه جرم می¬گردیده است. [7: 2] اما با پیشرفت علم و تکنولوژی کلاهبرداران هم برای رسیدن به اهداف خود از این پیشرفت¬ها استفاده نموده¬اند و با استفاده از رایانه و فضای سایبر اقدام به کلاهبرداری های رایانه ای نموده¬اند.
کلاهبرداری رایانه ای همانند کلاهبرداری سنتی جرمی مقید به حصول نتیجه مجرمانه است و باید به واسطه سوء استفاده از رایانه از طریق افعالی نظیر ایجاد، محو، توقف داده و یا اختلال در سیستم رایانه ای، مال یامنفعت یا مزایای مالی عاید مرتکب شود. در حقوق کیفری رایانه ای همانند حقوق کیفری سنتی، سوء استفاده از نرم افزارهای رایانه¬ای برای تحصیل مال یامنفعت یا مزایای مالی وجه تمایز بین کلاهبرداری رایانه ای از سایر جرایم مشابه است.
ماده 13 قانون جرایم رایانه ای (م 741 ق م ا) رکن قانونی این جرم محسوب می شود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع کلاهبرداری رایانه ای وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی است. کلاهبرداری رایانه ای به لحاظ موضوع از کلاهبرداری سنتی عام تر است و علاوه بر وجه و مال، منفعت و خدمات و امتیازات مالی را نیز در بر می گیرد.
1-2) رفتارمرتکب
با توجه به قید واژه هرکس، مرتکب این بزه همانند کلاهبرداری سنتی هر شخصی می تواند باشد، البته به جز اشخاص حقوقی که بدون تصریح خاص قانونگذار فعلاً در حقوق ایران فاقد مسوولیت کیفری می باشند.[277: 5] کلاهبرداری رایانه¬ای بزهی مرکب و دو رفتاری است. رفتار اول در ان که به طور تمثیلی در13 ق جرایم رایانه¬ای به آن اشاره شده است اعمالی چون وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یامختل کردن سامانه می باشند. این رفتارها باید به طور غیر مجاز صورت گیرند و اگر با اجازه انجام شوند، کلاهبرداری رایانه ای رخ نداده، هرچند که به تحصیل مال به طور غیر قانونی بینجامد.
رفتاردوم، تحصیل اعم از دریافت واقعی یا مجازی یا منظور کردن اعتبار مالی برای خود می باشد. بستر انجام این بزه، فضای سایبر است. بنابراین رفتارهای فیزیکی و تحصیل باید در فضای سایبر انجام گیرد. اگر فرد از رایانه و فضای سایبر تنها به عنوان وسیله ارتکاب جرم کلاهبرداری استفاده کند مثل این¬که از طریق تبلیغ ناروا در وبلاگ خود، دیگری را فریفته و خود را دارنده مؤسسه اعزام دانشجو به خارج بشناساند و با دادن شماره حسابی، کاربر یا کاربرانی را بفریبد تا پولی به حسابش بریزد یا در محیط بیرون پول یا مال را دریافت دارد، کلاهبرداری سنتی انجام داده است نه رایانه ای.
1-3) نتیجه حاصله
کلاهبرداری رایانه ای باید به تحصیل مال یا منفعت یا خدمات مالی یا امتیازات مالی بینجامد. این تحصیل می تواند برای خود مرتکب یا دیگری باشد. دیگری، کسی است که مرتکب تحصیل را برای وی خواسته باشد.
2- رکن روانی
رکن روانی کلاهبرداری شامل عمد رفتاری یعنی عمد در رفتارهای رایانه ای تمثیلی و عمد در تحصیل مال یا منفعت و آگاهی مرتکب نسبت به تعلق مال یا منفعت یا خدمات مالی یا امتیازات مالی به دیگری است همچنین مرتکب باید بداند که انجام رفتارهای رایانه ای تمثیلی، بدون مجوز بوده است.
3- مجازات
کیفر تعیین شده برای بزه کلاهبرداری رایانه ای علاوه بر رد مال به صاحب آن، حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون(000/000/20) ریال تا یکصد میلیون (000/000/100) ریال یا هر دو مجازات می باشد.
گفتاردوم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
بند یکم : هرزه نگاری
هرزه نگاری به مجموعه ای از رفتارهای مجرمانه گفته می شود که شامل تولید، طراحی ، ارایه، انتشار ومورد معامله قراردادن محتویات شنیداری و دیداری اعم از تصویر، نوشته، صوت می¬شود که عفت عمومی را جریحه دار می¬سازد.[294: 13]
ماده 14 قانون جرایم رایانه ای(م 742 ق م ا) رکن قانونی بزه مزبور، به شمارمی رود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه هرزه نگاری، محتوایی است که به صورت غیر اخلاقی درآمده است. محتویات هرزه دو دسته اند: محتویات مستهجن و محتویات مبتذل. مطابق با تبصره 1 م 14 ق جرایم رایانه ای آثار مبتذل به آثاری اطلاق می شود که دارای صحنه ها و صور قبیحه باشد. همچنین بر پایه تبصره 4 م 14 ق جرایم رایانه ای محتویات مستهجن به تصویر، صوت یامتن واقعی یا غیر واقعی یا متنی اطلاق می شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای پیش بینی شده در م14 ق جرایم رایانه ای دو گروهند: نخست رفتارهایی که بدون نیاز به قصد خاص و در هر دو حالت مستحق کیفر هستند این رفتارها عبارتند از انتشار، توزیع یا معامله ودوم رفتارهایی که بصورت مشروط قابل سرزنش و مجازاتند که شامل تولید، ذخیره و نگهداری می باشند. این سه رفتار به خودی خود قابل مجازات نیستند مگر اینکه همراه با قصد تجارت یا افساد، انجام شوند. در واقع انتشار، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی یعنی مبتذل و مستهجن مشمول این قانون می شود.
همه رفتارهای شش گانه باید در محیط سایبر رخ دهند وگرنه اگر هریک از این رفتارها در فضای فیزیکی رخ دهند، باید طبق مقررات کیفری دیگری با آنها برخورد نمود.
2- رکن روانی
برای تحقق بزه مذکور درماده 14 ق جرایم رایانه¬ای لازم است که مرتکب در انجام شش رفتار گفته شده عمد داشته و همچنین برای سه رفتار تولید، ذخیره و نگهداری به عمد غایی که در واقع قصد تجارت یا افساد می¬باشد، نیز نیاز است. همچنین لازم است که مرتکب به اینکه رفتار مجرمانه را نسبت به محتویات (مستهجن یا مبتذل) انجام می دهد آگاهی داشته باشد.
3- مجازات
بر اساس ماده 14 ق جرایم رایانه ای مرتکب این بزه به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
بنددوم : معاونت در دسترسی به محتویات هرزه
بند الف م15 ق جرایم رایانه ای در راستای حمایت از بزه دیدگان معاونت در دسترسی به محتویات هرزه را به عنوان جرم مستقلی، پیش بینی کرده است.
1- رکن مادی
1-1) رفتارمرتکب
بیشتر رفتارهای پیش بینی شده در ماده 15 ق جرایم رایانه ای همان رفتارهایی اند که در م 43 ق ما در قالب معاونت جرم پیش بینی شده اند.این رفتارها عبارتند از: تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، فریب دادن، تسهیل شیوه دستیابی و آموزش دادن.
تمامی این رفتارها باید از طریق سامانه های رایانه ای یامخابراتی یا حامل های داده یعنی در واقع در فضای سایبر، صورت بگیرند. این رفتارها مطلق بوده ونیازی نیست که افرادی راکه فرد مرتکب تحریک، ترغیب و... نموده است به محتویات مستهجن یا مبتذل دست یابند.
2- رکن روانی
فرد مرتکب باید در انجام رفتارهای مذکور در قسمت پیش را داشته باشد و همچنین باید در انجام این رفتارهاعمد غایی یا قصد خاص دستیابی افراد به محتویات مستهجن یا مبتذل را نیز داشته باشد از طرف دیگر باید مرتکب هم نسبت به محتوای هرزه و هم نسبت به کسی که دستیابی محتوای هرزه را آموزش می دهد یا رفتارهای دیگر را انجام می دهد، آگاه باشد.
3- مجازات
بر پایه صدر ماده 15 ق جرایم رایانه ای، کیفر بزه های پیش بینی شده در آن، حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (000/000/5) ریال تا بیست میلیون (000/000/20) ریال یا هر دو مجازات است. اگر این اعمال را در خصوص محتویات مبتذل مرتکب شود، موجب جزای نقدی از دو میلیون (000/000/2) ریال تا پنج میلیون (000/000/5) ریال است.
بند سوم : دستیابی در انجام یا آموزش بزه
بند ب ماده 15 ق جرایم رایانه ای نیز در واقع معاونت در انجام یا آموزش بزه را به عنوان جرم مستقلی، بزه انگاری نموده است.
1- رکن مادی
1-1) رفتار مرتکب
رفتارهایی که دربند ب ماده 15 ق جرایم رایانه ای بازداشته شده اند درواقع در گروه رفتارهایی قرار دارند که معاونت نامیده می شوند این رفتارها عبارتند از: تحریک، ترغیب، تهدید، فریب دادن، تسهیل شیوه ارتکاب یا استعمال یا آموزش دادن.
2- رکن روانی
عمد رفتاری یعنی اراده آزاد در انجام رفتار یکی از ارکان روانی است. علاوه بر این لازم است که مرتکب برای ارتکاب جرایم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روان گردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت آمیز، رفتارهای مذکور را نسبت افراد مد نظر خود انجام دهد.
3- مجازات
برای بزه مزبور قانونگذار مجازاتی به صورت حبس از نود و یک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون (000/000/5) ریال تا بیست میلیون(000/000/20) ریال یا هردو مجازات ، مقرر نموده است.
گفتارسوم: جرایم علیه شخصیت معنوی
بزه¬های ضد شخصیت معنوی، به رفتارهایی گفته می¬شود که روان آدمی را هدف می¬گیرند.[312: 13] بزه¬های ضد اشخاص در فضای سایبر منصرف از بزه های ضد تمامیت جسم و جان شخص است. در فضای سایبر که محل حضور ذهن فرد است، جرایم علیه اشخاص با روان و شخصیت معنوی آنان ارتباط می یابد.
بند یکم : تغییر یا تحریف محتوای دیگری
م 16 ق جرایم رایانه ای (م 744 ق م ا) رکن قانونی بزه تغییر یا تحریف محتوای دیگری است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه تغییر یا تحریف محتوای دیگری، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری است.
1-2) رفتار مرتکب
م 16 ق جرایم رایانه ای برای رفتار مرتکب دوحالت را مطرح نموده است. اول؛ حالتی است که فرد تغییر یا تحریف محتوا را انجام داده و آن محتوای تغییر یا تحریف یافته را منتشر می کند. یعنی بزهی مرکب را انجام داده است. بنابراین صرف تغییر یا تحریف محتوا تا زمانی که آن¬ها را انتشار نداده است، برای تحقق بزه کافی نیست. دوم؛ حالتی است که فرد محتوای تغییر یا تحریف یافته را با علم به تغییر یاتحریف منتشر می¬کند. یعنی بزه ساده رخ داده است.
اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، بر پایه تبصره م 16 مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر در ماده محکوم می شود.
1-3) نتیجه حاصله
بزه موضوع م 16 ، مقید به نتیجه است. هر دو حالت رفتاری یعنی تغییر و تحریف و انتشار و نیز انتشار با علم به تغییر وتحریف، باید عرفاً موجب هتک حیثیت گردد. یعنی هتک حیثیت، نتیجه بزه است. ملاک تشخیص هتک حیثیت عرفِ وابسته به شرایط زمان و مکان می باشد.
2- رکن روانی
در حالت اول که فرد محتویات مربوط به دیگری را تغییر یا تحریف داده و بعد آنها را منتشر نموده است، مرتکب باید عمد در تغییر و تحریف و همچنین عمد در انتشار داشته باشد. اضافه بر این مرتکب باید آگاهی داشته باشد که فیلم یا صوت یا تصویر، متعلق به دیگری است. در حالت دوم فرد باید عمد در انتشار محتوای تغییر یافته داشته و همچنین بداند که فیلم یا صوت یا تصویر به دیگری تعلق دارد و آگاه به تغییر یا تحریف محتوا باشد.
3- مجازات
کیفر پیش بینی شده در م 16 ق جرایم رایانه ای به صورت حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات است و مطابق تبصره ماده اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد حداکثر هر دو مجازات، کیفری مرتکب خواهد بود.
بند دوم: انتشار اسرار خصوصی و محتویات خانوادگی
م17 ق جرایم رایانه ای (م 745 ق م ا) به موضوع انتشار اسرار خصوصی و محتویات خانوادگی که بزهی ضد حریم خصوصی است پرداخته است.
این ماده برای حمایت از حریم خصوصی افراد می باشد. بند الف ماده 2 دستورالعمل های اروپایی حمایت از داده های شخصی مصوب 1992 در تعریف داده شخصی اعلام می کند: «داده شخصی یعنی هرگونه اطلاعات مربوط به یک شخص با هویت مشخص یا قابل شناسایی، شخص قابل شناسایی کسی است که مستقیم یا غیر مستقیم، به ویژه از طریق مراجعه به یک شماره تشخیص هویت یا مراجعه به چند عامل خاص درباره هویت فیزیکی، روانی، ذهنی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی یا خانوادگی قابل شناسایی است.» [266: 1]
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه درم 17 ق جرایم رایانه ای، صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری می باشد که در واقع سر دسته محتوای خصوصی، محتوای خانوادگی و محتوای سری را تشکیل می دهند.
1-2) رفتارمرتکب
در ماده 17 ق جرایم رایانه ای دو رفتار انتشار و در دسترس قراردادن برای جرم موضوع ماده پیش بینی شده است. این دو رفتار باید بدون رضایت دارنده صوت یا تصویر یا فیلم یا سر باشد و همچنین باید این دو رفتار غیر قانونی باشند.
1-3) نتیجه حاصله
از آنجایی که جرم موضوع م 17 ق جرایم رایانه ای، بزهی مقید است، بنابراین در رکن مادی، احتیاج به نتیجه دارد. این نتیجه عبارت است از ضرر یا هتک حیثیت دارنده یاتصویر یا فیلم یا سرکه معیار سنجش ضرر یا هتک حیثیت، عرف می باشد.
2- رکن روانی
مرتکب رفتارهای پیش بینی شده در م 17 ق جرایم رایانه ای راباید با اراده آزاد خود انجام داده باشد یعنی عمد رفتاری داشته باشد. همچنین آگاه باشد که صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار متعلق به دیگری است.
3- مجازات
کیفر مقرر برای بزه انتشار اسرار خصوصی و محتویات خاوادگی مطابق با م 17 ق جرایم رایانه ای، حبس از نود ویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات می باشد.
بند سوم: نشر اکاذیب
م 18 ق جرایم رایانه ای نشر اکاذیب در فضای سایبر را بزه انگاری نموده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه، امنیت همگانی و امنیت فردی است. امنیت فردی در جایی است که رفتار مرتکب نسبت به اشخاص با قصد اضرار، صورت می گیرد و در جایی که نسبت به مقامات و حتی اشخاص حقوقی با قصد تشویش اذهان عمومی صورت می گیرد، امنیت همگانی لطمه می بیند.
1-2)رفتارمرتکب
در ماده 18 ق جرایم رایانه ای سه رفتار مطرح شده است: اول نشر اکاذیب که به معنای پخش کردن دروغ در فضای سایبر است. دوم در دسترس دیگران قرار دادنِ محتوای دروغ وسوم نسبت دادن یک چیز یا رخداد دروغ وخلاف حقیقت به دیگری .تفاوت انتشار دروغ با نسبت دادن دروغ به دیگری در این است که انتشار دروغ به طور کلی. نسبت به شخص خاصی نیست اما در نسبت دادن، یک شخص حقیقی یا حقوقی یایک مقام شناخته شده مد نظر است. برای تحقق این بزه، نتیجه خاصی مدنظر نیست یعنی اعم از این¬که به نحوی از ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، با وجود سایر شرایط، جرم محقق است.
2- رکن روانی
عمد رفتاری مرتکب یعنی اینکه مرتکب یکی از سر رفتارِ نشر، در دسترس قرار دادن و نسبت دادن را با اراده آزاد و با خواست خویش انجام دهد. همچنین باید عمد غایی داشته باشد یعنی رفتارهای سه گانه را به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی انجام دهد. آگاهی به مقام شخص و ماهیت شخص حقیقی و حقوقی و نیز آگاهی به خلاف حقیقت بودن اقدام وی نیز جزء دیگر از رکن روانی است.
3- مجازات
م 18 ق جرایم رایانه ای مجازات حبس از نود ویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یاهردو مجازات رابرای بزه نشر اکاذیب، تعیین نموده است.
د- سایرجرایم
فصل هفتم از بخش یکم جرایم رایانه ای باعنوان سایر جرایم و در طی 25(م 753 ق م ا ) جرایم دیگری را در واقع جرایم پایه ای رایانه ای محسوب می شوند، مطرح نموده است.
گفتاریکم: تولید یا انتشار یاتوزیع یا در دسترس گذاری یامعامله نرم افزارهای مجرمانه
این گفتار بزه های پیش بینی شده در بند الف م 25 ق جرایم رایانه ای رابیان می کند.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع جرم مد نظر، بد افزار یا نرم افزارهای زیان آور می باشد یعنی نرم افزارهایی که برای رفتار غیر قانونی و زیان آور، تولید یاپخش می شوند. نظیر: ویروس رایانه ای، کرم ها و ... .
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای پیش بینی شده در بند الف م 25 ق جرایم رایانه ای عبارتند از : تولید، انتشار، توزیع، در دسترس قرار دادن یا معامله. هریک از این رفتارها به طور جداگانه، بزه محسوب می شوند.
2- رکن روانی
برای رکن روانی بزه مندرج در م25 ق جرایم رایانه ای دو جزء عمد رفتاری یعنی عمد در ارتکاب رفتارهای تولید، انتشار، توزیع، در دسترس قرار دادن یامعامله و همچنین آگاهی و علم نسبت به اینکه نرم افزار یا هر نوع ابزار الکترونیکی صرفاً به منظور ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود، ضروری است.
3- مجازات
حبس از نود و یک روز تا یکسال یاجزای نقدی از پنج میلیون(000/000/5) ریال تا بیست میلیون (000/000/20) ریال یا هردو مجازات، کیفر مقرر برای بزه موضوع بند الف م 25 ق جرایم رایانه ای می باشد.
گفتار دوم: فروش یاپخش یا در دسترس گذاری داده های رخنه گر
رکن قانونی این جرم بند ب م 25 ق جرایم رایانه ای است.این بند بر خلاف بند الف، به بد افزارها توجهی نداشته، بلکه مدنظر قانون گذار داده هایی است که دارای ارزش و کارکرد مثبت بوده لیکن مرتکب از آنها برای دسترسی غیرمجاز بهره می گیرد.
1- رکن مادی
1-1)موضوع بزه
رفتارهایی که در بند ب آمده اند، موضوع مستقیم ندارند. بلکه موضوع آنها باواسطه است. به عبارت دیگر از آنجایی که این رفتارها به جهت بازدارندگی، بزه دانسته شده¬اند و راهی برای انجام بزه دسترسی غیر مجاز هستند، داده ها یا سامانه های رایانه ای یامخابراتی متعلق به دیگری موضوع با واسطه آنها به حساب می آیند. در واقع این موضوعات، موضوع بزه دسترسی غیر مجازند.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای موضوع بند ب، سر رفتار فروش، انتشار و در دسترس قرار دادن است و نیازی نیست که این سه رفتار در فضای سایبر انجام گیرد. همین که کسی گذر واژه ای را بر روی کاغذی بنویسد و به دیگری بدهد تا از طریق آن، امکان دسترسی غیر مجاز به داده ها یاسامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او فراهم کند، بزه موضوع بند ب تحقق یافته است.
2- رکن روانی
عمد رفتاری یعنی عمد در ارتکاب سه رفتار فروش، انتشار و در دسترس قرار دادن و علم به این که گذر واژه یا داده راجهت دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او دراختیار دیگزان قرار دادهویا فروخته ویا منتشر کرده، از اجزاء روانی به شمار می آیند.
3- مجازات
مجازات تعیین شده برای بزه موضوع بند ب م25 ق جرایم رایانه¬ای، همانند مجازات مقرر برای بزه موضوع بند الف م25 ق جرایم رایانه ای است.
گفتار سوم: پخش یا در دسترس گذاری محتویات آموزنده بزه های ناب رایانه ای
بزه¬های ناب یا محض رایانه¬ای، به رفتارهایی گفته می¬شود که بر ضد رایانه ارتکاب یافته و چون رایانه هدف رفتار بزهکارانه است، همانندی در فضای بیرونی نداشته و پیرو شکل¬گیری رایانه و فضای سایبر بنیاد گرفته¬اند.[333: 13]
دسترسی غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، تخریب واخلال در داده ها یا سیستم¬های رایانه¬ای و مخابراتی، بزه¬هایی هستند که بند ج م 25 جرایم رایانه¬ای پخش یا در دسترس گذاری محتویات آموزنده این بزه¬ها را، جرم انگاری نموده است.
1-رکن مادی
1-1) موضوع بزه
در بند ج م 25 ق جرایم رایانه ای نیز ، از جمله موضوعات باواسطه اند.چراکه بزه پخش یا در دسترس قرار دادن محتویات، جنبه بازدارندگی نسبت به بزه های دسترسی غیر مجاز، شنود غیر مجاز، جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای ومخابراتی دارد. بنابراین موضوعات جرایم ذکر شده، به صورت باواسطه موضوع بزه پخش یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزنده، به شمار می آیند.
1-2) رفتار مرتکب
رفتارهای پیش بینی شده در بند ج، انتشار یا در دسترس قرار دادن است که هریک به طور جداگانه جرم محسوب می شوند.
2- رکن روانی
عمد درارتکاب دو رفتار انتشار یا در دسترس قراردادن محتویات آموزنده و علم و آگاهی به این¬که محتویات منتشر شده یا در دسترس قرار گرفته، جهت آموزش بزه های دسترسی غیر مجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای وتخریب واخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی، می باشند برای تحقق بزه موضوع بند ج م 25 ق جرایم رایانه ای ضروری است.
3- مجازات
مجازات پیش بینی شده برای بند ج ماده 25 ق جرایم رایانه ای نیز همانند مجازات¬های بند الف و بند ب این ماده می باشد.
مطابق تبصره م 25 ق جرایم رایانه ای اگر اعمال یاد شده حرفه مرتکب باشد، وی به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
نتیجه گیری
با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از رایانه در تمام امور اقتصادی، نظامی و اجتماعی جرایم مختلفی می¬تواند در حوزه رایانه رخ دهد. لذا قانونگذار برای مبارزه و پیشگیری از این جرایم در سال 1388 اقدام به تصویب قانون جرایم رایانه ای در 56 ماده نمود.
در حقوق ايران، نه در قانون تجارت الكترونيك و نه در قانون جرايم رايانه‌اي هيچ تعريفي از اين مفهوم ارایه نشده است. شايد دليل آن اختلافات مبنايي است كه ميان حقوقدانان از تعريف جرايم رايانه‌اي وجود دارد. اما مي‌توان به عنوان نمونه تعريف زير را ارایه كرد:
«آن دسته از جرايمي‌كه با سوءاستفاده از يك سيستم رايانه‌اي برخلاف قانون ارتكاب مي‌يابد جرايم رايانه‌اي نام دارد. البته اين دسته از جرايم را مي‌توان شامل جرايم سنتي كه به واسطه رايانه صورت مي‌گيرد از قبيل كلاهبرداري و سرقت و نيز جرايم نو ظهوري كه با تولد رايانه پا به عرصه حيات گذاشته اند دانست، مانند جرايم عليه صحت و تماميت داده‌ها».
در واقع در حقوق ایران تعریف جرایم رایانه ای به سکوت واگذار شده و در بیشتر موارد تقریباً همان تعریف ارایه شده از طرف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را پذیرفته اند.
قانون جرایم رایانه ای مصوب 11/11/1388 یکی از کامل¬ترین قوانین در زمینه جرایم¬ مربوط به فضای مجازی و رایانه ای می¬باشد. در این قانون در فصل اول: جرائم علیه محرمانگی داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، در فصل دوم: جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ جعل رایانه ای، تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی در فصل سوم سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه، در فصل چهارم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی، در فصل پنجم: هتک حیثیت و نشر اکاذیب و در فصل هفتم سایر جرایم جرم انگاری شده اند.
فهرست منابع
1- انصاری، باقر، حقوق حریم خصوصی، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران 1386
2- پاد، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات رهام، 1382
3- پاکزاد، بتول، جرایم رایانه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، 1380
4- تننباوم، آندرو اس، شبکه های کامپیوتری، ترجمه عین الله جعفر نژاد قمی، انتشارات علوم رایانه، چاپ سوم، تهران 1383
5- جاویدنیا، جواد، جرایم تجارت الکترونیکی، انتشارات خرسندی، چاپ دوم، تهران 1388
6- جلالی فراهانی، امیرحسین، کنوانسیون جرایم سایبر و پروتکل الحاقی آن، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1389
7- جلالی فراهانی، امیر حسین، در آمدی بر آیین دادرسی کیفری جرایم سایبری، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1389
8- حییم، سلیمان، فرهنگ کوچک انگلیسی- فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ پانزدهم، تهران 1337
9- دزياني، محمد حسن، ابعاد جزایي كاربرد كامپيوتر و جرایم كامپيوتري، خبرنامه انفورماتيك، شوراي عالي انفورماتيك كشور، شماره 58، دي و اسفند 1373
10- شریفی، مرسده، جرایم رایانه ای در حقوق جزای بین المللی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران، 1379
11- شیرزاد، کامران، جرایم رایانه ای از دیدگاه حقوق جزای ایران و بین الملل، نشر بهینه فراگیر، چاپ اول، تهران 1388
12- طارمي، محمد حسين، گذري بر جرايم رايانه‌اي 1387، ص 88 به نقل از Pegahhawze.com
13- عالی پور، حسن، حقوق کیفری فناوری اطلاعات (جرایم رایانه ای)، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1390
14- عميدي، مهدي، مطالعه تطبيقي جرايم رايانه‌اي از ديدگاه فقه و حقوق كيفري ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق جزا و جرم شناسي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركز ، 1387
15- فضلی، مهدی، مسوولیت کیفری در فضای سایبر، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1389
16- مایکروسافت، فرهنگ تشریحی واژه ها و اصطلاحات کامپیوتری مایکروسافت، مترجم سعید ظریفی، انتشارات دیباگران، چاپ اول، تهران 1382
17- مایکروسافت، مبانی شبکه، ترجمه امیر اسعد انزالی، جلد اول، انتشارات خجسته، چاپ اول، تهران 1376
18- میرمحمد صادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی (2)، جرایم علیه اموال و مالکیت، انتشارات میزان، چاپ هفتم، تهران 1379
اسماعیل نامور- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی - ایمیل: Esmail.Namvar@yahoo.com
راحله فوجردی- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی - ایمیل: Rahele.Foojerdi 59@gmeil.com
محمد طاهر اسلامی- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
چکیده
قانون جرایم رایانه ای مصوب 11/11/1388یکی از کامل¬ترین قوانین در زمینه جرایم¬ مربوط به فضای مجازی و رایانه ای می¬باشد. در این قانون در فصل اول: جرائم علیه محرمانگی داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، در فصل دوم: جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ جعل رایانه ای، تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی در فصل سوم سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه، در فصل چهارم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی، در فصل پنجم: هتک حیثیت و نشر اکاذیب و در فصل هفتم سایر جرایم جرم انگاری شده اند.
در این مقاله مصادیق این جرایم در قانون جرایم رایانه ای و ارکان قانونی، مادی، روانی این جرایم بیان می گردد.
واژگان کلیدی: جرایم رایانه¬ای، رایانه، فضای سایبر، داده، مجازات.
مقدمه
پیشرفت تکنولوژی و علم و دست یابی بشر به فناوری اطلاعات و استفاده از رایانه و پیدایش دنیای مجازی دارای پیامدهای مثبت و منفی فراوانی برای بشر بوده است. از جمله پیامدهای منفی آن، پیدایش جرایم رایانه ای بوده است. در مورد جرایم رایانه ای تعاریف متعددی ذکر شده است برخی از این تعاریف عباتند از:
پليس جنایي فدرال آلمان در تعريفي از جرایم رایانه ای این چنین اعلام داشته است: «جرم رایانه ای در برگيرنده همه اوضاع و احوال و كيفياتي است كه در آن شكل¬هاي پردازش الكترونيك داده‌ها، وسيله ارتکاب و يا هدف يك جرم قرار گرفته است و مبنايي براي نشان دادن اين ظن است كه جرمي ارتكاب يافته است.»[158-157: 9]
کمیته اروپایی مسایل جنایی در شورای اروپا : در سال 1989 گزارش کاری بیان کرد که در آن یکی از متخصصان چنین تعریفی ارایه کرده است: «هر فعل مثبت غیر قانونی که رایانه، ابزار یا موضوع جرم باشد. یعنی به عبارت دیگر هر جرمی که ابزار یا هدف آن تاثیر گذاری بر عملکرد رایانه باشد.»[همان]
پروفسور شیک یکی از حقوقدانان اطریشی در تعریف جرم رایانه ای بیان می¬دارد: «جرم رایانه ای به هر عمل مجرمانه ای گفته می¬شود که در آن رایانه، وسیله یا هدف ارتکاب جرم باشد.»[35: 11]
در ايالات متحده آمريكا تعريف وسيعي از جرم رايانه‌اي به عمل آمده مبني بر آن¬كه: «هر اقدام غيرقانوني كه با يك رايانه يا به كارگيري آن مرتبط باشد را جرم رايانه‌اي مي‌گويند. يا هر اقدامي‌كه به هر ترتيب با رايانه مرتبط بوده و موجب ايجاد خسارت به بزه ديده شود و مرتكب از اين طريق منافعي را تحصيل كند، جرم محسوب مي‌شود».[20: 14]
در کانادا نیز در تعریف جرایم رایانه ای این چنین بیان شده است: «جرم رایانه ای شامل هر فعالیت مجرمانه ای است که در برگیرنده کپی، استفاده، جابجایی، مداخله، دسترسی یا سوء استفاده از سیستم های رایانه ای، عملکرد رایانه، داده ها یا برنامه های رایانه است.» [80: 10]
در حقوق ايران، نه در قانون تجارت الكترونيك و نه در قانون جرايم رايانه‌اي مصوب 11/11/1388 هيچ تعريفي از اين مفهوم ارایه نشده است. شايد دليل آن اختلافات مبنايي است كه ميان حقوقدانان از تعريف جرايم رايانه‌اي وجود دارد. اما مي‌توان به عنوان نمونه تعريف زير را ارایه كرد:
«آن دسته از جرايمي‌كه با سوءاستفاده از يك سيستم رايانه‌اي برخلاف قانون ارتكاب مي‌يابد جرايم رايانه‌اي نام دارد. البته اين دسته از جرايم را مي‌توان شامل جرايم سنتي كه به واسطه رايانه صورت مي‌گيرد از قبيل كلاهبرداري و سرقت و نيز جرايم نو ظهوري كه با تولد رايانه پا به عرصه حيات گذاشته اند دانست، مانند جرايم عليه صحت و تماميت داده‌ها». [88: 12]
در واقع در حقوق ایران تعریف جرایم رایانه ای به سکوت واگذار شده و در بیشتر موارد تقریباً همان تعریف ارایه شده از طرف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را پذیرفته اند. [38: 3]
لذا در این مقاله ما بر آنیم تا مصادیق و ارکان تشکیل دهنده جرایم رایانه ای را که در قانون جرایم رایانه ای مصوب 1388 ذکر شده است بیان داریم.
روش تحقيق
روش تحقيق به صورت نظري و کتابخانه¬اي بوده و براي تطبيق مطالب از کتب مختلف و تحقيقات بنيادين گذشتگان و ترجمه متون و کتاب هاي مرتبط استفاده شده است.
الف- جرایم علیه محرمانگی داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی
داده (Data) در لغت به معنای اطلاعات، مفروضات، دانسته ها و سوابق آمده است. [125: 8] داده در زبان فارسی ترجمه عبارت لاتین Data است و Data جمع واژه لاتین datum است و به معنی یک آیتم اطلاعاتی می باشد. در عمل واژه data اغلب به عنوان اسم جمع یا اسم فرد به کار برده می شود.[216: 16] در اصطلاح به هرگونه اطلاعاتی که از طریق دستگاه ورودی به درون رایانه وارد می¬شود تا عملیاتی روی آن به اجرا در آید داده گفته می شود و جمع آن ها داده ها است، به عبارت دیگر به اطلاعات خاصی که وارد رایانه می شوند تا پردازشی روی آن ها صورت گیرد داده اطلاق می شود و به نتیجه ای که حاصل پردازش بر روی داده های خام می باشد اطلاعات گفته می شود، یعنی اطلاعات شکل تغییر یافته داده هاست. [ 80-79: 11]
بر اساس بند الف ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی مصوب 17/10/1382؛ «داده پیام» (Data Message) هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوری های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره، یا پردازش می¬شود.» و بر اساس بند و همان قانون سیستم¬های رایانه¬ای (Computer System)؛ «هر نوع دستگاه یا مجموعه ای از دستگاههای متصل سخت افزاری - نرم افزاری که از طریق اجرای برنامه های پردازش خودکار «داده پیام» عمل می کند.»
بنابراین در تعريفي ساده مي‌توان گفت؛ داده عبارت است از مجموعه‌اي از حروف، ارقام و هرگونه علامت، نشان و نمادی است كه به وسيله رايانه مورد پردازش قرار مي‌گيرند. داده كه در اصطلاح تخصصي علوم رايانه‌اي (Data) گفته مي‌شود پس از پردازش در رايانه (Information) ناميده مي‌شود.
ممكن است داده‌ها در وهله اول اساساً براي انسان قابل فهم نباشند، اما پس از پردازش به وسيله رايانه، به انحاي گوناگون از قبيل صوت، فيلم، متن و... در آمده و بدين وسيله براي انسان مفهوم مي‌شوند.
گفتار یکم: دسترسی غیرمجاز
دسترسی غیرمجاز عبارت است از رخنه غیرقانونی به سامانه رایانه ای حفاظت شده. [159: 13]
رکن قانونی این بزه ماده 1 قانون جرایم رایانه ای ( ماده 729 ق.م.ا) می باشد.
دسترسی غیرمجاز در حقوق کیفری سنتی همانند با هیچ یک از جرایم نیست و جزء جرایمی است که با پیدایش رایانه به وجود آمده و مادر بیشتر جرایم رایانه ای است . البته شاید بتوان گفت که این جرم با هتک حرمت منزل یا ورود با قهر و غلبه به ملک دیگری ( موضوع ماده 694 ق.م.ا) در حقوق کیفری سنتی همسان است . لیکن تفاوتی که با هم دارند این است که در جرم موضوع ماده 694 ق.م.ا نیازی نیست که منزل یا مسکن بسته یا حفاظت شده باشد و صرف ورود همراه با عنف و تهدید به منزل یا مسکن دیگری برای تحقق جرم کافی است. اما در بزه دسترسی غیرمجاز لازم است که سامانه رایانه ای ویژگی حفاظت شدگی را داشته باشد.
این بزه در مقایسه با بزه هایی مانند کلاهبرداری رایانه ای، اخلال در سیستم و تروریسم سایبری به عنوان یک رفتار مقدماتی به شمار رفته و در اندازه شروع به جرم است که هنوز با نتیجه که در بر دارنده زیان به دیگری است فاصله دارد و از این رو آن را دروازه جرایم رایانه ای می دانند.
1- رکن مادی
1-1 ) موضوع جرم
موضوع بزه دسترسی غیر مجاز داده یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی است. داده بیشتر درون سامانه یا سیستم قرار دارد و شکستن محرمانگی سامانه شکستن محرمانگی داده را در پی دارد. سامانه های مخابراتی نیز یکی دیگر از موضوع های بزه است . داده ها و سامانه ها هم متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی می توانند باشند و هم متعلق به دولت. موضوع بزه در اینجا داده های سری نیست.
1-2) رفتار مرتکب
دسترسی و بهره مندی از رایانه یا داده دیگری با شرط حفاظت سامانه به وسیله تدابیر امنیتی که در واقع دسترسی در معنای خاص آن یعنی هک یا رخنه گری می باشد، رفتار مرتکب در این بزه را تشکیل می دهد.
شیوه های دسترسی بسیار گوناگون هستند و هر روز نیز شیوه های جدید تری پیدا می شوند. شیوه باید به طور فنی و نرم افزاری باشد نه به صورت گفتاری و فریب دادن دیگری و بعد به دست آوردن رمز عبور سامانه او .
دسترسی رفتاری است که از سوی قانونگذار باز داشته شده است و مرتکب با انجام رفتار، این نهی قانونگذار را نادیده می گیرد. بنابراین دسترسی به صورت فعل است و نه ترک فعل.
در ضمن اين جرم از جمله جرايم مطلق است و نيازي به نتيجه ندارد يعني صرف دسترسي پيدا كردن به داده ها يا سامانه هاي رايانه اي و مخابراتي صرف نظر از ايجاد نتيجه جرم است.
2 – رکن روانی
مرتکب باید عمد در دسترسی به داده یا سامانه داشته باشد، خواه این دسترسی از روی کنجکاوی باشد و خواه به قصد ربودن داده یا از بین بردن آن و تنها این تفاوت می تواند در اندازه کیفر مؤثر باشد. همچنین مرتکب باید بداند که از دارنده داده یا سامانه برای نقض تدابیر حفاظتی و ورود به سامانه اجازه نداشته است. اگر مرتکب اجازه داشته یا به غیرمجاز بودن آگاهی نداشته بزه رخ نمی دهد و یا اگر در جایی اجازه دسترسی نداشته ولی سامانه نیز تدابیر امنیتی نداشته است باز هم مرتکب بزهی نشده است.
3- مجازات
طبق ماده 1 قانون جرایم رایانه ای ( ماده 729 ق.م.ا) مجازات این جرم حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ( 000/000/5) ریال تا بیست میلیون ریال (000/000/20) ریال یا هر دو مجازات می باشد.
گفتار دوم: شنود غیرمجاز
شنود غیرمجاز همچون دسترسی غیرمجاز ناشی از عدم رضایت دارنده واقعی یا قانونی داده یا محتوای در حال انتقال می باشد. همچنین شرط غیرقانونی بودن نیز به شرط رضایت اضافه می شود. رکن قانونی این جرم ماده 2 قانون جرایم رایانه ( ماده 730 ق.م.ا) می باشد. این جرم در واقع همان تعرض به حریم ارتباطات به وسیله شنود سنتی و ضبط مکالمات تلفنی افراد را بیان می کند. [28: 6]
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه در شنود غیرمجاز، محتواست. برای محتوا ویژگی در حال انتقال پیش بینی شده است یعنی این بزه تنها داده های در حال رفت و آمد را در بر می گیرد و نسبت به داده های دیگر، شنود همان دسترسی است .
محتوای در حال انتقال باید در یک پیوند خصوصی میان دو یا چند نفر انجام گیرد تا شرط انتقال غیر عمومی مفهوم محرمانگی پیدا کند.
1-2) رفتار مرتکب
در این بزه رفتار مرتکب شنود یا همان دریافت محتواست بنابراین میان شنود غیرمجاز و دسترسی غیرمجاز به جهت رفتار تفاوتی وجود ندارد. تفاوت عمده بین این دو بزه در نوع داده ای است که مرتکب آن را دریافت می دارد. به این صورت که در دسترسی، دریافت داده های ذخیره شده و در شنود دریافت محتوای در حال انتقال انجام می گیرد و همچنین دسترسی هم نسبت به داده است و هم سامانه ولی شنود تنها نسبت به داده رخ می دهد. بنابراین رفتار فيزيكي در اين جرم فعل شنود كردن مي باشد و اين جرم با ترك فعل محقق نمي شود.
2- رکن روانی
رکن روانی بزه شنود غیرمجاز عمد رفتاری یعنی خواست شنود و علم به محتوا و داده های در حال انتقال و غیر مجاز بودن شنود و ویژگی خصوصی بودن انتقال است.
3- مجازات
مجازات پیش بینی شده برای بزه مزبور در ماده 2 ق جرایم رایانه ای ( م 730 ق.م.ا) حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده میلیون ( 000/000/10 ریال) تا چهل میلیون ( 000/000/40 ریال) یا هر دو مجازات می باشد.
گفتار سوم: جاسوسی رایانه ای
قانونگذار در قانون جرایم رایانه ای گام های سه گانه ای را برای جرم سیاسی رایانه ای در نظر داشته است: گام اول، دسترسی به سامانه های رایانه ای و مخابراتی که داده های سری در آن¬ها نگهداری می شود ( م 4 قانون جرایم رایانه ای). گام دوم، دسترسی به داده های سری یا تحصیل یا شنود آن¬ها ( بند الف م 3 ق جرایم رایانه ای). گام سوم، در دسترس قرار دادن برای کسانی که شایستگی آگاهی از محتوای داده های سری را ندارند (بند ب م 3 ق جرایم رایانه ای) و یا در دسترس قرار دادن داده های سری یا افشای آن¬ها به دولت یا نهادهای بیگانه یا عاملان آن¬ها ( بند ج م 3 ق جرایم رایانه ای).
گام اول یعنی دسترسی به سامانه های در بردارنده داده ها و نیز گام دوم یعنی دسترسی به خود داده های سری در اصل همان بزه دسترسی غیرمجاز هستند که در گام دوم، شنود به دسترسی یا تحصیل نیز افزوده شده است. بنابراین دو بزه دسترسی غیرمجاز و شنود غیرمجاز مبنا و پایه جاسوسی رایانه ای را تشکیل می دهند.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه جاسوسی رایانه ای، داده های سری است. طبق تبصره 1 ماده 3 ق جرایم رایانه ای، داده های سری داده هایی است که افشای آن¬ها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می زند.
1-2 )رفتار مرتکب
در ماده های 3 و 4و 5 قانون جرایم رایانه ای، پدیده جاسوسی رایانه ای مطرح شده است که بر پایه پنج رفتار جداگانه بنا می شود که هر یک بزه جداگانه به شمار می رود.
اول: نقض تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای و مخابراتی در بر دارنده داده های سری ( م 4 ق. جرایم رایانه ای)
دوم: دسترسی به داده های سری یا تحصیل یا شنود آن¬ها.
سوم: در دسترس قرار دادن داده های سری برای اشخاص فاقد صلاحیت.
چهارم: افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آن¬ها.
پنجم: در دسترس قرار دادن غیر عمدی داده های سری برای اشخاص فاقد صلاحیت.
در واقع می توان گفت جاسوسی رایانه‌ای همانند جاسوسی کلاسیک ناظر به کسب اسرار حرفه ای، تجاری، اقتصادی، سیاسی، نظامی و نیز افشاء و انتقال و استفاده از اسرار است، فرد مرتکب جرم با دستیابی و فاش کردن این اسرار، ضررسیاسی، نظامی، مالی، تجاری می¬کند. این جرم امنیت ملی را با مخاطره مواجه می‌کند.
2 – رکن روانی
رفتارهای جاسوسی رایانه¬ای باید با عمد انجام گیرد مگر آن¬چه که در ماده 5 ق. جرایم رایانه ای آماده است یعنی موجب دسترسی شدن که به طور غیر عمد و از روی بی احتیاطی، بی مبالاتی و یا عدم رعایت تدابیر امنیتی رخ می دهد.
همچنین مرتکب باید آگاه به سری بودن داده ها باشد و نیز در بندهای «ب» و «ج» ماده 3 ق جرایم رایانه ای، مرتکب باید آگاه به غیر صالح بودن فرد یا عامل بیگانه بودن شخص نیز باشد. در نقض تدابیر سامانه ای موضوع ماده 4 ق جرایم رایانه ای نیز باید مرتکب آگاه به این مسأله باشد که سامانه موردنظر، سامانه ای است که داده های سری در آن نگهداری می شوند. در صورت نا آگاهی بزه دسترسی غیر مجاز موضوع ماده 1 ق جرایم رایانه ای شکل گرفته است.
در انجام رفتارهای جاسوسی نیازی به قصد خاص نیست مگر در نقض تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای یا مخابراتی موضوع ماده 4 قانون جرایم رایانه ای که مرتکب باید قصد دسترسی به داده های سری موضوع ماده 3 ق جرایم رایانه ای را داشته باشد.
3- مجازات
بر اساس مواد 3 و 4 و 5 قانون جرایم رایانه ای مجازات جاسوسی رایانه ای به قرار ذیل می¬باشد:
ماده (3) هر کس به طور غیرمجاز نسبت به داده ای سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده مرتکب اعمال زیر شود، به مجازات های مقرر محکوم خواهد شد:
الف) دسترسی به داده ای مذکور یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال، به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست تا شصت میلیون ریال یا هر دو مجازات.
ب) در دسترس قرار دادن داده ای مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت، به حبس از دو تا ده سال.
ج) افشا یا در دسترس قرار دادن داده ای مذکور برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها، به حبس از پنج تا پانزده سال.
تبصره 1ـ داده ای سری داده ای است که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه میزند.
تبصره 2ـ آیین نامه نحوه تعیین و تشخیص داده ای سری و نحوه طبقه بندی و حفاظت آن¬ها ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزارت اطلاعات با همکاری وزارتخانه های دادگستری، کشور، ارتباطات و فناوری اطلاعات و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تهیه و به تصویب هیئت دولت خواهد رسید.
ماده (4) هرکس به قصد دسترسی به داده ای سری موضوع ماده (3) این قانون، تدابیر امنیتی سیستم های رایانه ای یا مخابراتی را نقض کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
ماده (5) چنانچه مأموران دولتی که مسؤول حفظ داده ای سری مقرر در ماده (3) این قانون یا سیستم های مربوط هستند و به آن¬ها آموزش لازم داده شده است یا داده ها یا سیستم های مذکور در اختیار آن¬ها قرار گرفته است بر اثر بی احتیاطی، بی مبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به داده ها، حامل های داده یا سیستم های مذکور شوند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات و انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال محکوم خواهند شد.
ب- جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی
گفتار یکم : جعل رایانه ای و استفاده از داده های مجعول
بند یکم : جعل رایانه ای
رکن قانونی بزه جعل رایانه ای ماده 6 قانون جرایم رایانه ای ( م 734 ق.م.ا) می باشد .
بستر انجام بزه جعل رایانه ای، فضای سایبر است و فضای سایبر فضایی غیر مادی و نا ملموس است که توسط رایانه ها و شبکه های رایانه ای به وجود آمده است و دنیایی مجازی را در کنار دنیای واقعی ما به وجود آورده است. در واقع فضای سایبر همان فضای مجازی بیکرانی است که از طریق اتصال شبکه های رایانه ای به هم به وجود آمده است. [17: 15]
به لحاظ فنی « شبکه رایانه ای در پایه ای ترین سطح خود شامل دو کامپیوتر می باشد که به وسیله کابل به یکدیگر متصل شده اند به گونه ای که بتوانند از داده ها به طور مشترک استفاده نمایند.» [16: 17] این ارتباط در حال حاضر از طریق کابل مسی است، البته ارتباط رایانه ها با یکدیگر ممکن است از طریق کابل خطوط تلفن نباشد و از طریق؛ «فیبر نوری، مایکروویو، اشعه مادون قرمز و ماهواره های ارتباطی نیز می توان برای ارتباط استفاده کرد.» [14: 4]
بنابراین همه رفتارهای پیش بینی شده در این ماده باید از رهگذر کنش های رایانه ای و در بستر رایانه و مخابرات انجام شود.
بنابراین اگر کسی داده رایانه ای را چاپ کند یا از روی صفحه نمایشگر رایانه عکس بگیرد و سپس بر روی کاغذ چاپ شده، تغییراتی را ایجاد کند، جعل رایانه ای محقق نیست و ممکن است با وجود تمام شرایط جعل سنتی باشد. همچنین انجام رفتارهای موضوع جعل رایانه ای، باید به صورت غیر مجاز باشد یعنی یا اجازه نداشته و یا برخلاف قانون و قرارداد بوده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع جعل رایانه ای، داده و یا حامل داده و یا جای انباشت داده می باشد مانند علامت، کارت حافظه و تراشه.
داده های موضوع جعل رایانه ای باید قابلیت استناد داشته باشند و به همین دلیل است که دیگری نیازی به ایراد ضرر برای تحقق این جرم نیست و اگر زیانی حاصل شود می تواند باعث افزایش کیفر شود.
1-2) رفتار مرتکب
در بند الف ماده 6 ق جرایم رایانه ای دو بخش جداگانه در انجام رفتار جعل رایانه ای پیش بینی شده است : اول، تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد که در واقع تغییر باید در داده های قابل استناد انجام شود و ایجاد نیز باید پدید آوردن داده ای باشد که توانایی استناد پذیری داشته باشد. دوم، ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده به آن¬ها بند ب ماده 6 ق جرایم رایانه¬ای، تغییر داده ها یا علایم موجود در کارت¬های حافظه یا قابل پردازش در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا تراشه ها با ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده ها یا علایم به آنها را به عنوان رفتار مجرمانه برای جرم جعل رایانه ای مطرح می کند.
البته به نظر می رسد که رفتارهای مندرج در بند ب تفاوتی با بند الف ندارد و نیازی به آوردن بند ب نبود. لیکن برای بند ب، قانونگذار شرط استناد پذیری را بیان نکرده است .
بنابراین واردکردن، تغییر، محو یا موقوف سازی داده‌های کامپیوتری یا برنامه‌های کامپیوتری به منظور و اهداف سیاسی و اقتصادی صورت می گرد جعل رایانه ای جعل داده هاست. در جعل رایانه ای عمل ارتکابی برداده‌ها اثر می گذارد، با این تفاوت که داده، ماهیت اسناد عادی را ندارد.
2- رکن روانی
عمد مرتکب در پدید آوردن دگرگونی در داده های قابل استناد و سایر رفتارهای مندرج در ماده، رکن روانی این بزه را تشکیل می دهد.
3- مجازات
کسی که مرتکب جرم جعل رایانه ای می شود بنا به تصریح ماده 6 ق جرایم رایانه ای به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (000/000/20 ) ریال تا یکصد میلیون (000/000/100) ریال یا هر دو مجازات محکوم می شود.
بند دوم : استفاده از داده مجعول
ماده 7 ق جرایم رایانه ای ( ماده 735 ق.م.ا) ، رکن قانونی بزه استفاده از داده مجعول به شمار می رود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
داده، کارت های الکترونیکی و تراشه ها موضوع رفتار مجرمانه در این جرم می باشند.
1-2) رفتار مرتکب
استفاده کردن از داده مجعول که باید در فضای سایبر و سامانه های رایانه ای و مخابراتی یا داده برها و کارت های حافظه انجام شود، رفتار مرتکب در بزه استفاده از داده مجعول را تشکیل می دهد.
بنابراین اگرکسی در فضای بیرونی و فیزیکی از داده مجعول استفاده کند، این بزه رخ نمی دهد.به عنوان مثال اگر فردی جعل رایانه ای کند ومتن یک قراردادالکترونیکی راتغییر دهد ویا اینکه چنین قرارداد مجعولی را بیابد یا دریافت دارد و سپس آن را چاپ کرده و به نهاد یا کسی ارایه دهد مرتکب جرم استفاده از سند مجعول شده است نه جرم استفاده از داده مجعول، چرا که استفاده کردن در فضای بیرونی انجام شده است.
2-رکن روانی
آگاهی مرتکب به جعلی بودن ، برجسته ترین عنصر رکن روانی است. همچنین لازم است که مرتکب عمد در استفاده کردن از داده مجعول را نیز داشته باشد.
3- مجازات
بر ساس ماده 7 ق جرایم رایانه ای هرکس با علم به مجعول بودن داده ها یا کارت ها یا تراشه ها از آن¬ها استفاده کند، بنا به تصریح ماده 6 ق جرایم رایانه ای به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (000/000/20 ) ریال تا یکصد میلیون (000/000/100) ریال یا هر دو مجازات محکوم می شود.
گفتار دوم: خرابکاری رایانه ای
خرابکاری رایانه ای در بردارنده هر رفتاری است که داده را بطور کلی یا جزیی از میان ببرد یا کارکرد داده یا سامانه را به هر نحو بر هم بزند. [216: 13]
استفاده از عنوان تخریب واخلال درداده ها یاسامانه های رایانه ای ومخابراتی برای مبحث دوم از فصل یکم در بخش نخست قانون جرایم رایانه ای برای این است که چهار عنوان مجرمانه تخریب، اخلال، ممانعت از دستیابی و تروریسم سایبری را در برگیرد.
از آنجایی که ویژگی های تخریبواخلال نزدیک به هم هستند انها را دریک بند بررسی می کنیم.
بند یکم : تخریب یا اخلال داده
تخریب به معنای از بین بردن تمام یا قسمتی از یک چیز واخلال در معنای ایجاد آشفتگی وناتوانی در کارکرد چیزی است. م 8 ق جرایم رایانه ای(م 736 ق م ا) این جرم راپیش بینی کرده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه تخریب یا اخلال، «داده» می باشد. این داده باید از آنِ دیگری باشد.خواه مالیت داشته باشد، خواه نداشته باشد و خواه استاندارد پذیر نباشد، خواه شخصی باشد خواه دولتی. اما اگر موضوع بزه، داده های دولتی باشد مطابق بند ج ماده 26 ق جرایم رایانه ای مرتکب با افزایش مجازات مواجه خواهد بود.
1-2) رفتار مرتکب
چهار رفتار حذف، تخریب، مختل و غیر قابل پردازش کردن در ماده 8 ق جرایم رایانه ای پیش بینی شده است که زیر دو رفتار تخریب و اخلال قرار می گیرند. دو رفتار حذف وتخریب نسبت به خود داده و دو رفتار مختل کردن و غیر قابل پردازش نمودن نسبت به کارکرد و توانایی داده رخ می دهد.
هر چهار رفتار باید در فضای سایبر رخ دهد این مسأله با به کار بردن عبارت «سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل¬های داده» در متن ماده روشن می شود ورفتارهای بزهکارانه باید رایانه ای و سایبری باشد. به عنوان مثال اگر کسی به قصد از بین بردن داده دیگری، رایانه اش را از بلندی پرت کند یا آن را بسوزاند یا لوح فشرده را بشکند یا آن را بخراشد یا سنگ، بر روی حامل داده بزند، هیچ یک تخریب یا اخلال رایانه ای نیست بلکه حسب مورد تخریب یا اخلال سنتی است.
2- رکن روانی
علم و عمد در انجام رفتارهای مرتکب که در قسمت قبل عنوان شد، رکن روانی بزه راتشکیل می دهد همچنین بزه تخریب واخلال داده رایانه ای باید به طور غیرمجاز انجام گیرند و مرتکب آگاه به غیر مجاز بودن باشد بدیهی است که اگر رفتار های موضوع ماده 8 ق جرایم رایانه ای با اجازه دارنده آن باشد، بزهی در کار نخواهد بود و میان شخص حقوقی و حقیقی و فرد و دولت تفاوتی نمی باشد.
3- مجازات
بر ساس ماده 8 ق جرایم رایانه ای برای مرتکب بزه مزبور حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات در نظر گرفته شده است.
بند دوم : اخلال سامانه های رایانه ای یامخابراتی
ماده 9 قانون جرایم رایانه ای (م 737 ق م ا) این بزه رابیان نموده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه اخلال در ماده 9 ق جرایم رایانه ای، سامانه های رایانه ای و مخابراتی است. سامانه ممکن است ازآن شخص حقیقی یا حقوقی خصوصی باشد یا این¬که ممکن است از آن نهادها و سازمان های دولتی باشد. اخلال سامانه دولتی سبب افزایش کیفر می گردد.
1-2) رفتارمرتکب
در ماده 9 قانون جرایم رایانه ای دو نوع رفتار پیش بینی شده است: اول، رفتارهای احصایی که شامل از کار انداختن و مختل کردن می شود و دوم رفتارهای تمثیلی که در صدر ماده آمده و عبارتند از وارد کردن، انتقال دادن، پخش، حذف کردن، متوقف کردن، دستکاری یا تخریب و مانند آن¬ها.
رفتارهای تمثیلی بر روی سامانه رخ نمی¬دهند بلکه بر روی داده یاموج انجام می شوند و سپس به اخلال می¬انجامند. از کار انداختن و مختل کردن بر روی سامانه رایانه¬ای و مخابراتی انجام می¬شوند.
2- رکن روانی
در اخلال سامانه، مرتکب باید عمد در انجام رفتار را داشته باشد.همچنین او باید به موضوع بزه آگاهی داشته باشد. یعنی هم نسبت به اینکه سامانه از آنِ دیگری است و یا این¬که از آنِ دولت است و هم نسبت به غیرمجاز بودن آن آگاه باشد.
3- مجازات
برپایه ماده 9 ق جرایم رایانه ای(م 737 ق م ا) برای بزه مزبور حبس از شش ماه تا دو سال یاجزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات، مقرر گردیده است.
بند سوم: ممانعت از دسترسی
ممانعت از دسترسی در مفهوم گسترده شامل هر رفتاری است که مانع دستیابی کاربر یا مشترک مجاز به سامانه ها و داده ها شود. [266: 13] رکن قانونی این بزه ماده 10 ق جرایم رایانه ای (م738 ق م ا) می باشد.
ممانعت از دسترسی باید به طور غیر مجاز باشد، همچنین کسانی که باید به داده یاسامانه دسترسی داشته باشند باید مجاز باشند.اشخاص مجاز هم دارنده داده و سامانه هستند وهم متصرف قانونی داده و سامانه و هم اشخاصی که قانونی و یا به دستور دادرس شایسته، حق دسترسی به داده یا سامانه را دارند.
گفتار سوم: تروریسم سایبری
همان طور که از این عنوان پیداست، مجموعه ای از اقدامات را شامل می شود که افراد خاصی با نیات خاص مرتکب می شوند و به لحاظ خسارات مادی و لطمات جانی که به بار می آورند، از سوی همه کشورها در زمره شدیدترین جرایم قرار گرفته اند. [176: 7]
در ایران ماده 11 ق جرایم رایانه ای، بدون نام بردن از اقدام تروریستی یاتروریسم، بزهی راپیش بینی می کند که بسیار نزدیک به تروریسم سایبری است و آن اخلال رایانه ای همراه باقصد است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع تروریسم سایبری، سامانه های رایانه¬ای و مخابراتی که برای ارایه خدمات ضروری عمومی به کار می¬روند، می¬باشند. مواردی که در ماده 11 ق جرایم رایانه ای ذکرشده تمثیلی¬اند. مواردی مانند خدمات درمانی، آب، برق، گاز، مخابرات، حمل و نقل و بانکداری که نشان دهنده آن است که خدمات ضروری عمومی به خدماتی گفته می¬شود که برای رفع نیازهای حیاتی و ضروری شهروندان به کارمی آید.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای موضوع ماده 11 ق جرایم رایانه ای همان رفتارهای پیش بینی شده در ماده های 8 )حذف یا تخریب یا مختل یا غیر قابل پردازش کردن)، 9 ( از کار انداختن ومختل کردن کارکرد) و10 (مانع شدن اردسترسی) قانون جرایم رایانه ای است.
2- رکن روانی
مرتکب باید انجام رفتارهای پیش بینی شده در موارد 8 و 9و10 ق جرایم رایانه ای را از روی عمد انجام دهد.همچنین قصد غایی او، به خطر انداختن امنیت ، آسایش وامنیت عمومی باشد و از طرف دیگر باید آگاه باشد که رفتار خود را بر روی سامانه هایی که خدمات ضروری ارایه می دهند، انجام می دهد.
3- مجازات
بر اساس ماده 11 ق جرایم رایانه ای مرتک این بزه به حبس از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.
ج) جرایم قابل ارتکاب از طریق رایانه
جرایم قابل ارتکاب با رایانه، به بزه هایی می پردازد که رایانه در آن¬ها، وسیله انجام رفتاراست.
گاه جرایم رایانه ای، رفتارهایی را در بر می¬گیرد که رایانه در رخ دادن آن¬ها موضوع بزه است که در دو دسته قبلی یعنی جرایم بر ضد محرمانگی و جرایم بر ضد صحت و تمامیت آن¬ها را بررسی کردیم. اما گاهی رفتارهایی وجود دارد که رایانه در آن¬ها وسیله انجام جرم است. در قانون جرایم رایانه ای و در فصل سوم آن دو عنوان سرقت و کلاهبرداری بیان شده و فصل چهارم جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی و فصل پنجم با عنوان هتک حیثیت و نشر اکاذیب رفتارهایی را مطرح می کند که در انجام آن¬ها رایانه، وسیله ارتکاب جرم است.
گفتار یکم: جرایم مالی رایانه ای
جرایم مالی ناظر به جرایمی است که مرتبط با اموال هستند اعم از این¬که مال موضوع جرم باشد یا وسیله آن.
بند یکم : سرقت رایانه ای
سرقت رایانه ای درم 12 ق جرایم رایانه ای پیش بینی نشده است. این بزه، یک بزه رایانه ای محض است چرا که ربودن داده در جایی که عین داده در جای خود باقی است ، مانند جاسوسی و شنود غیر مجاز است که بر ضد محرمانگی داده رخ می دهد ودر جایی که به وسیله برش ، عین داده از سامانه برداشته می شود، همانند تخریب داده است. بنابراین در دسته جرایمی قراردارد که رایانه، هدف یا موضوع بزه است و نباید در کنار کلاهبرداری که درآن رایانه نقش ابزار انجام بزه را دارد آورده شود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه سرقت رایانه ای، داده است. این داده به تعبیر ماده 12 ق جرایم رایانه ای باید متعلق به دیگری باشد.خواه داده های دارای ارزش مالی باشند مثل یک فرمول و خواه نباشند مانند یک مقاله پذیرفته شده و خواه دارنده داده خودش آنها راپدید آورده باشد مانند متن یک کتاب و یا این¬که آن داده را از دیگری خریداری نموده و یا از طریق قانونی بدست آورده باشد. داده¬ای که متعلق به دیگری است باید در رایانه او یا جایی که به طور قانونی مکان قرار گرفتن داده¬های آن فرد است، باشد بنابراین اگرکسی نوشته دیگری را که بطور آزاد در اینترنت هست، بارگذاری کند ودریافت دارد، سارق نیست ولی اگرکسی مقاله دیگری را از رایانه وی برباید، حتی اگر متن آن مقاله در اینترنت و به طور آزاد، دسترس پذیر باشد، عمل وی قابل مجازات است.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارسرقت رایانه ای، همچون سرقت سنتی، ربودن است. آن چه مفهوم ربایش را می سازد، دست اندازی به مال دیگری یا از آن خود کردن بدون خشنودی دارنده آن است. یعنی همین که کسی مال دیگری را بدون رضایت وی بدست آورد رفتارش، ربایش است.
ربودن داده هم به معنای دست اندازی به داده دیگری است که یا با رو گرفتن (کپی) است یا با برش (کات). رو گرفت یا کپی باید در فضای سایبر انجام گیرد. اگر کسی به سامانه دیگری که با تدابیر امنیتی محافظت شده، نفوذ کرده و داده یا اطلاعات را یافته و آن¬ها ر ابر روی کاغذ بنویسد مرتکب بزه دسترسی غیر مجاز شده است نه بزه سرقت رایانه ای. برش داده باید به نحوی صورت گیرد که فرد مرتکب داده را از جایگاه خود برداشته و به جای دیگری چه رایانه و یا وسایل حامل داده بفرستد. اگر مرتکب، داده دیگری را حذف کرده بدون آن¬که خودش از آن بهره ای ببرد رفتارش مصداق تخریب است. اما اگر در برش، مرتکب مکان داده را جابجا کند به طوری که عین داده در اختیار دارنده آن نباشد مرتکب سرقت رایانه ای شده است. ربایش رایانه ای که در قانون جرایم رایانه¬ای مطرح شده است، نسبت به ربایش در فضای بیرونی نگاهی ندارد به عنوان مثال اگر کسی به قصد ربودن اطلاعات دیگری در خیابان، لپ تاپ دیگری را برباید یا به کنار میز رایانه اش رفته و چندین لوح فشرده را بردارد و از آن خود کند، ربایش سایبری انجام نشده است، هرچند که موضوع بزه، داده است این سرقت، از نوع سرقت سنتی می باشد.
2- رکن روانی
مرتکب باید آگاه باشد که داده از آن دیگری است.مرتکب ربایش رایانه ای باید عمد در رفتار داشته باشد که این عمد خود می تواند به صورت عمد در روگرفت برداری باشد یا عمد در برش داده.
3- مجازات
مجازات تعیین شده برای بزه سرقت رایانه ای بر پایه ماده 12 ق جرایم رایانه ای، برای روگرفتن یاکپی از داده ها جزای نقدی از یک میلیون(000/000/1) ریال تا بیست(000/000/20) ریال ودر حالت برش داده ها حبس از نود ویک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون(000/000/5) ریال تابیست میلیون(000/000/20) ریال یا هر دو مجازات خواهد بود.
بند دوم: کلاهبرداری رایانه ای
کلاهبرداری یکی از مهم ترین جرایم علیه اموال و مالکیت می باشد که برخی از آن به عنوان بحران قرن بیستم نام برده اند.[28: 18] در حقوق رم جرایم سرقت، خیانت در امانت و کلاهبرداری از یکدیگر تفکیک نشده و «Furtum» شامل هر سه جرم می¬گردیده است. [7: 2] اما با پیشرفت علم و تکنولوژی کلاهبرداران هم برای رسیدن به اهداف خود از این پیشرفت¬ها استفاده نموده¬اند و با استفاده از رایانه و فضای سایبر اقدام به کلاهبرداری های رایانه ای نموده¬اند.
کلاهبرداری رایانه ای همانند کلاهبرداری سنتی جرمی مقید به حصول نتیجه مجرمانه است و باید به واسطه سوء استفاده از رایانه از طریق افعالی نظیر ایجاد، محو، توقف داده و یا اختلال در سیستم رایانه ای، مال یامنفعت یا مزایای مالی عاید مرتکب شود. در حقوق کیفری رایانه ای همانند حقوق کیفری سنتی، سوء استفاده از نرم افزارهای رایانه¬ای برای تحصیل مال یامنفعت یا مزایای مالی وجه تمایز بین کلاهبرداری رایانه ای از سایر جرایم مشابه است.
ماده 13 قانون جرایم رایانه ای (م 741 ق م ا) رکن قانونی این جرم محسوب می شود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع کلاهبرداری رایانه ای وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی است. کلاهبرداری رایانه ای به لحاظ موضوع از کلاهبرداری سنتی عام تر است و علاوه بر وجه و مال، منفعت و خدمات و امتیازات مالی را نیز در بر می گیرد.
1-2) رفتارمرتکب
با توجه به قید واژه هرکس، مرتکب این بزه همانند کلاهبرداری سنتی هر شخصی می تواند باشد، البته به جز اشخاص حقوقی که بدون تصریح خاص قانونگذار فعلاً در حقوق ایران فاقد مسوولیت کیفری می باشند.[277: 5] کلاهبرداری رایانه¬ای بزهی مرکب و دو رفتاری است. رفتار اول در ان که به طور تمثیلی در13 ق جرایم رایانه¬ای به آن اشاره شده است اعمالی چون وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یامختل کردن سامانه می باشند. این رفتارها باید به طور غیر مجاز صورت گیرند و اگر با اجازه انجام شوند، کلاهبرداری رایانه ای رخ نداده، هرچند که به تحصیل مال به طور غیر قانونی بینجامد.
رفتاردوم، تحصیل اعم از دریافت واقعی یا مجازی یا منظور کردن اعتبار مالی برای خود می باشد. بستر انجام این بزه، فضای سایبر است. بنابراین رفتارهای فیزیکی و تحصیل باید در فضای سایبر انجام گیرد. اگر فرد از رایانه و فضای سایبر تنها به عنوان وسیله ارتکاب جرم کلاهبرداری استفاده کند مثل این¬که از طریق تبلیغ ناروا در وبلاگ خود، دیگری را فریفته و خود را دارنده مؤسسه اعزام دانشجو به خارج بشناساند و با دادن شماره حسابی، کاربر یا کاربرانی را بفریبد تا پولی به حسابش بریزد یا در محیط بیرون پول یا مال را دریافت دارد، کلاهبرداری سنتی انجام داده است نه رایانه ای.
1-3) نتیجه حاصله
کلاهبرداری رایانه ای باید به تحصیل مال یا منفعت یا خدمات مالی یا امتیازات مالی بینجامد. این تحصیل می تواند برای خود مرتکب یا دیگری باشد. دیگری، کسی است که مرتکب تحصیل را برای وی خواسته باشد.
2- رکن روانی
رکن روانی کلاهبرداری شامل عمد رفتاری یعنی عمد در رفتارهای رایانه ای تمثیلی و عمد در تحصیل مال یا منفعت و آگاهی مرتکب نسبت به تعلق مال یا منفعت یا خدمات مالی یا امتیازات مالی به دیگری است همچنین مرتکب باید بداند که انجام رفتارهای رایانه ای تمثیلی، بدون مجوز بوده است.
3- مجازات
کیفر تعیین شده برای بزه کلاهبرداری رایانه ای علاوه بر رد مال به صاحب آن، حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون(000/000/20) ریال تا یکصد میلیون (000/000/100) ریال یا هر دو مجازات می باشد.
گفتاردوم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
بند یکم : هرزه نگاری
هرزه نگاری به مجموعه ای از رفتارهای مجرمانه گفته می شود که شامل تولید، طراحی ، ارایه، انتشار ومورد معامله قراردادن محتویات شنیداری و دیداری اعم از تصویر، نوشته، صوت می¬شود که عفت عمومی را جریحه دار می¬سازد.[294: 13]
ماده 14 قانون جرایم رایانه ای(م 742 ق م ا) رکن قانونی بزه مزبور، به شمارمی رود.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه هرزه نگاری، محتوایی است که به صورت غیر اخلاقی درآمده است. محتویات هرزه دو دسته اند: محتویات مستهجن و محتویات مبتذل. مطابق با تبصره 1 م 14 ق جرایم رایانه ای آثار مبتذل به آثاری اطلاق می شود که دارای صحنه ها و صور قبیحه باشد. همچنین بر پایه تبصره 4 م 14 ق جرایم رایانه ای محتویات مستهجن به تصویر، صوت یامتن واقعی یا غیر واقعی یا متنی اطلاق می شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای پیش بینی شده در م14 ق جرایم رایانه ای دو گروهند: نخست رفتارهایی که بدون نیاز به قصد خاص و در هر دو حالت مستحق کیفر هستند این رفتارها عبارتند از انتشار، توزیع یا معامله ودوم رفتارهایی که بصورت مشروط قابل سرزنش و مجازاتند که شامل تولید، ذخیره و نگهداری می باشند. این سه رفتار به خودی خود قابل مجازات نیستند مگر اینکه همراه با قصد تجارت یا افساد، انجام شوند. در واقع انتشار، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی یعنی مبتذل و مستهجن مشمول این قانون می شود.
همه رفتارهای شش گانه باید در محیط سایبر رخ دهند وگرنه اگر هریک از این رفتارها در فضای فیزیکی رخ دهند، باید طبق مقررات کیفری دیگری با آنها برخورد نمود.
2- رکن روانی
برای تحقق بزه مذکور درماده 14 ق جرایم رایانه¬ای لازم است که مرتکب در انجام شش رفتار گفته شده عمد داشته و همچنین برای سه رفتار تولید، ذخیره و نگهداری به عمد غایی که در واقع قصد تجارت یا افساد می¬باشد، نیز نیاز است. همچنین لازم است که مرتکب به اینکه رفتار مجرمانه را نسبت به محتویات (مستهجن یا مبتذل) انجام می دهد آگاهی داشته باشد.
3- مجازات
بر اساس ماده 14 ق جرایم رایانه ای مرتکب این بزه به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
بنددوم : معاونت در دسترسی به محتویات هرزه
بند الف م15 ق جرایم رایانه ای در راستای حمایت از بزه دیدگان معاونت در دسترسی به محتویات هرزه را به عنوان جرم مستقلی، پیش بینی کرده است.
1- رکن مادی
1-1) رفتارمرتکب
بیشتر رفتارهای پیش بینی شده در ماده 15 ق جرایم رایانه ای همان رفتارهایی اند که در م 43 ق ما در قالب معاونت جرم پیش بینی شده اند.این رفتارها عبارتند از: تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، فریب دادن، تسهیل شیوه دستیابی و آموزش دادن.
تمامی این رفتارها باید از طریق سامانه های رایانه ای یامخابراتی یا حامل های داده یعنی در واقع در فضای سایبر، صورت بگیرند. این رفتارها مطلق بوده ونیازی نیست که افرادی راکه فرد مرتکب تحریک، ترغیب و... نموده است به محتویات مستهجن یا مبتذل دست یابند.
2- رکن روانی
فرد مرتکب باید در انجام رفتارهای مذکور در قسمت پیش را داشته باشد و همچنین باید در انجام این رفتارهاعمد غایی یا قصد خاص دستیابی افراد به محتویات مستهجن یا مبتذل را نیز داشته باشد از طرف دیگر باید مرتکب هم نسبت به محتوای هرزه و هم نسبت به کسی که دستیابی محتوای هرزه را آموزش می دهد یا رفتارهای دیگر را انجام می دهد، آگاه باشد.
3- مجازات
بر پایه صدر ماده 15 ق جرایم رایانه ای، کیفر بزه های پیش بینی شده در آن، حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (000/000/5) ریال تا بیست میلیون (000/000/20) ریال یا هر دو مجازات است. اگر این اعمال را در خصوص محتویات مبتذل مرتکب شود، موجب جزای نقدی از دو میلیون (000/000/2) ریال تا پنج میلیون (000/000/5) ریال است.
بند سوم : دستیابی در انجام یا آموزش بزه
بند ب ماده 15 ق جرایم رایانه ای نیز در واقع معاونت در انجام یا آموزش بزه را به عنوان جرم مستقلی، بزه انگاری نموده است.
1- رکن مادی
1-1) رفتار مرتکب
رفتارهایی که دربند ب ماده 15 ق جرایم رایانه ای بازداشته شده اند درواقع در گروه رفتارهایی قرار دارند که معاونت نامیده می شوند این رفتارها عبارتند از: تحریک، ترغیب، تهدید، فریب دادن، تسهیل شیوه ارتکاب یا استعمال یا آموزش دادن.
2- رکن روانی
عمد رفتاری یعنی اراده آزاد در انجام رفتار یکی از ارکان روانی است. علاوه بر این لازم است که مرتکب برای ارتکاب جرایم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روان گردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت آمیز، رفتارهای مذکور را نسبت افراد مد نظر خود انجام دهد.
3- مجازات
برای بزه مزبور قانونگذار مجازاتی به صورت حبس از نود و یک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون (000/000/5) ریال تا بیست میلیون(000/000/20) ریال یا هردو مجازات ، مقرر نموده است.
گفتارسوم: جرایم علیه شخصیت معنوی
بزه¬های ضد شخصیت معنوی، به رفتارهایی گفته می¬شود که روان آدمی را هدف می¬گیرند.[312: 13] بزه¬های ضد اشخاص در فضای سایبر منصرف از بزه های ضد تمامیت جسم و جان شخص است. در فضای سایبر که محل حضور ذهن فرد است، جرایم علیه اشخاص با روان و شخصیت معنوی آنان ارتباط می یابد.
بند یکم : تغییر یا تحریف محتوای دیگری
م 16 ق جرایم رایانه ای (م 744 ق م ا) رکن قانونی بزه تغییر یا تحریف محتوای دیگری است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه تغییر یا تحریف محتوای دیگری، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری است.
1-2) رفتار مرتکب
م 16 ق جرایم رایانه ای برای رفتار مرتکب دوحالت را مطرح نموده است. اول؛ حالتی است که فرد تغییر یا تحریف محتوا را انجام داده و آن محتوای تغییر یا تحریف یافته را منتشر می کند. یعنی بزهی مرکب را انجام داده است. بنابراین صرف تغییر یا تحریف محتوا تا زمانی که آن¬ها را انتشار نداده است، برای تحقق بزه کافی نیست. دوم؛ حالتی است که فرد محتوای تغییر یا تحریف یافته را با علم به تغییر یاتحریف منتشر می¬کند. یعنی بزه ساده رخ داده است.
اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، بر پایه تبصره م 16 مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر در ماده محکوم می شود.
1-3) نتیجه حاصله
بزه موضوع م 16 ، مقید به نتیجه است. هر دو حالت رفتاری یعنی تغییر و تحریف و انتشار و نیز انتشار با علم به تغییر وتحریف، باید عرفاً موجب هتک حیثیت گردد. یعنی هتک حیثیت، نتیجه بزه است. ملاک تشخیص هتک حیثیت عرفِ وابسته به شرایط زمان و مکان می باشد.
2- رکن روانی
در حالت اول که فرد محتویات مربوط به دیگری را تغییر یا تحریف داده و بعد آنها را منتشر نموده است، مرتکب باید عمد در تغییر و تحریف و همچنین عمد در انتشار داشته باشد. اضافه بر این مرتکب باید آگاهی داشته باشد که فیلم یا صوت یا تصویر، متعلق به دیگری است. در حالت دوم فرد باید عمد در انتشار محتوای تغییر یافته داشته و همچنین بداند که فیلم یا صوت یا تصویر به دیگری تعلق دارد و آگاه به تغییر یا تحریف محتوا باشد.
3- مجازات
کیفر پیش بینی شده در م 16 ق جرایم رایانه ای به صورت حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات است و مطابق تبصره ماده اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد حداکثر هر دو مجازات، کیفری مرتکب خواهد بود.
بند دوم: انتشار اسرار خصوصی و محتویات خانوادگی
م17 ق جرایم رایانه ای (م 745 ق م ا) به موضوع انتشار اسرار خصوصی و محتویات خانوادگی که بزهی ضد حریم خصوصی است پرداخته است.
این ماده برای حمایت از حریم خصوصی افراد می باشد. بند الف ماده 2 دستورالعمل های اروپایی حمایت از داده های شخصی مصوب 1992 در تعریف داده شخصی اعلام می کند: «داده شخصی یعنی هرگونه اطلاعات مربوط به یک شخص با هویت مشخص یا قابل شناسایی، شخص قابل شناسایی کسی است که مستقیم یا غیر مستقیم، به ویژه از طریق مراجعه به یک شماره تشخیص هویت یا مراجعه به چند عامل خاص درباره هویت فیزیکی، روانی، ذهنی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی یا خانوادگی قابل شناسایی است.» [266: 1]
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه درم 17 ق جرایم رایانه ای، صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری می باشد که در واقع سر دسته محتوای خصوصی، محتوای خانوادگی و محتوای سری را تشکیل می دهند.
1-2) رفتارمرتکب
در ماده 17 ق جرایم رایانه ای دو رفتار انتشار و در دسترس قراردادن برای جرم موضوع ماده پیش بینی شده است. این دو رفتار باید بدون رضایت دارنده صوت یا تصویر یا فیلم یا سر باشد و همچنین باید این دو رفتار غیر قانونی باشند.
1-3) نتیجه حاصله
از آنجایی که جرم موضوع م 17 ق جرایم رایانه ای، بزهی مقید است، بنابراین در رکن مادی، احتیاج به نتیجه دارد. این نتیجه عبارت است از ضرر یا هتک حیثیت دارنده یاتصویر یا فیلم یا سرکه معیار سنجش ضرر یا هتک حیثیت، عرف می باشد.
2- رکن روانی
مرتکب رفتارهای پیش بینی شده در م 17 ق جرایم رایانه ای راباید با اراده آزاد خود انجام داده باشد یعنی عمد رفتاری داشته باشد. همچنین آگاه باشد که صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار متعلق به دیگری است.
3- مجازات
کیفر مقرر برای بزه انتشار اسرار خصوصی و محتویات خاوادگی مطابق با م 17 ق جرایم رایانه ای، حبس از نود ویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات می باشد.
بند سوم: نشر اکاذیب
م 18 ق جرایم رایانه ای نشر اکاذیب در فضای سایبر را بزه انگاری نموده است.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع بزه، امنیت همگانی و امنیت فردی است. امنیت فردی در جایی است که رفتار مرتکب نسبت به اشخاص با قصد اضرار، صورت می گیرد و در جایی که نسبت به مقامات و حتی اشخاص حقوقی با قصد تشویش اذهان عمومی صورت می گیرد، امنیت همگانی لطمه می بیند.
1-2)رفتارمرتکب
در ماده 18 ق جرایم رایانه ای سه رفتار مطرح شده است: اول نشر اکاذیب که به معنای پخش کردن دروغ در فضای سایبر است. دوم در دسترس دیگران قرار دادنِ محتوای دروغ وسوم نسبت دادن یک چیز یا رخداد دروغ وخلاف حقیقت به دیگری .تفاوت انتشار دروغ با نسبت دادن دروغ به دیگری در این است که انتشار دروغ به طور کلی. نسبت به شخص خاصی نیست اما در نسبت دادن، یک شخص حقیقی یا حقوقی یایک مقام شناخته شده مد نظر است. برای تحقق این بزه، نتیجه خاصی مدنظر نیست یعنی اعم از این¬که به نحوی از ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، با وجود سایر شرایط، جرم محقق است.
2- رکن روانی
عمد رفتاری مرتکب یعنی اینکه مرتکب یکی از سر رفتارِ نشر، در دسترس قرار دادن و نسبت دادن را با اراده آزاد و با خواست خویش انجام دهد. همچنین باید عمد غایی داشته باشد یعنی رفتارهای سه گانه را به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی انجام دهد. آگاهی به مقام شخص و ماهیت شخص حقیقی و حقوقی و نیز آگاهی به خلاف حقیقت بودن اقدام وی نیز جزء دیگر از رکن روانی است.
3- مجازات
م 18 ق جرایم رایانه ای مجازات حبس از نود ویک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یاهردو مجازات رابرای بزه نشر اکاذیب، تعیین نموده است.
د- سایرجرایم
فصل هفتم از بخش یکم جرایم رایانه ای باعنوان سایر جرایم و در طی 25(م 753 ق م ا ) جرایم دیگری را در واقع جرایم پایه ای رایانه ای محسوب می شوند، مطرح نموده است.
گفتاریکم: تولید یا انتشار یاتوزیع یا در دسترس گذاری یامعامله نرم افزارهای مجرمانه
این گفتار بزه های پیش بینی شده در بند الف م 25 ق جرایم رایانه ای رابیان می کند.
1- رکن مادی
1-1) موضوع جرم
موضوع جرم مد نظر، بد افزار یا نرم افزارهای زیان آور می باشد یعنی نرم افزارهایی که برای رفتار غیر قانونی و زیان آور، تولید یاپخش می شوند. نظیر: ویروس رایانه ای، کرم ها و ... .
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای پیش بینی شده در بند الف م 25 ق جرایم رایانه ای عبارتند از : تولید، انتشار، توزیع، در دسترس قرار دادن یا معامله. هریک از این رفتارها به طور جداگانه، بزه محسوب می شوند.
2- رکن روانی
برای رکن روانی بزه مندرج در م25 ق جرایم رایانه ای دو جزء عمد رفتاری یعنی عمد در ارتکاب رفتارهای تولید، انتشار، توزیع، در دسترس قرار دادن یامعامله و همچنین آگاهی و علم نسبت به اینکه نرم افزار یا هر نوع ابزار الکترونیکی صرفاً به منظور ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود، ضروری است.
3- مجازات
حبس از نود و یک روز تا یکسال یاجزای نقدی از پنج میلیون(000/000/5) ریال تا بیست میلیون (000/000/20) ریال یا هردو مجازات، کیفر مقرر برای بزه موضوع بند الف م 25 ق جرایم رایانه ای می باشد.
گفتار دوم: فروش یاپخش یا در دسترس گذاری داده های رخنه گر
رکن قانونی این جرم بند ب م 25 ق جرایم رایانه ای است.این بند بر خلاف بند الف، به بد افزارها توجهی نداشته، بلکه مدنظر قانون گذار داده هایی است که دارای ارزش و کارکرد مثبت بوده لیکن مرتکب از آنها برای دسترسی غیرمجاز بهره می گیرد.
1- رکن مادی
1-1)موضوع بزه
رفتارهایی که در بند ب آمده اند، موضوع مستقیم ندارند. بلکه موضوع آنها باواسطه است. به عبارت دیگر از آنجایی که این رفتارها به جهت بازدارندگی، بزه دانسته شده¬اند و راهی برای انجام بزه دسترسی غیر مجاز هستند، داده ها یا سامانه های رایانه ای یامخابراتی متعلق به دیگری موضوع با واسطه آنها به حساب می آیند. در واقع این موضوعات، موضوع بزه دسترسی غیر مجازند.
1-2) رفتارمرتکب
رفتارهای موضوع بند ب، سر رفتار فروش، انتشار و در دسترس قرار دادن است و نیازی نیست که این سه رفتار در فضای سایبر انجام گیرد. همین که کسی گذر واژه ای را بر روی کاغذی بنویسد و به دیگری بدهد تا از طریق آن، امکان دسترسی غیر مجاز به داده ها یاسامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او فراهم کند، بزه موضوع بند ب تحقق یافته است.
2- رکن روانی
عمد رفتاری یعنی عمد در ارتکاب سه رفتار فروش، انتشار و در دسترس قرار دادن و علم به این که گذر واژه یا داده راجهت دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او دراختیار دیگزان قرار دادهویا فروخته ویا منتشر کرده، از اجزاء روانی به شمار می آیند.
3- مجازات
مجازات تعیین شده برای بزه موضوع بند ب م25 ق جرایم رایانه¬ای، همانند مجازات مقرر برای بزه موضوع بند الف م25 ق جرایم رایانه ای است.
گفتار سوم: پخش یا در دسترس گذاری محتویات آموزنده بزه های ناب رایانه ای
بزه¬های ناب یا محض رایانه¬ای، به رفتارهایی گفته می¬شود که بر ضد رایانه ارتکاب یافته و چون رایانه هدف رفتار بزهکارانه است، همانندی در فضای بیرونی نداشته و پیرو شکل¬گیری رایانه و فضای سایبر بنیاد گرفته¬اند.[333: 13]
دسترسی غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، تخریب واخلال در داده ها یا سیستم¬های رایانه¬ای و مخابراتی، بزه¬هایی هستند که بند ج م 25 جرایم رایانه¬ای پخش یا در دسترس گذاری محتویات آموزنده این بزه¬ها را، جرم انگاری نموده است.
1-رکن مادی
1-1) موضوع بزه
در بند ج م 25 ق جرایم رایانه ای نیز ، از جمله موضوعات باواسطه اند.چراکه بزه پخش یا در دسترس قرار دادن محتویات، جنبه بازدارندگی نسبت به بزه های دسترسی غیر مجاز، شنود غیر مجاز، جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای ومخابراتی دارد. بنابراین موضوعات جرایم ذکر شده، به صورت باواسطه موضوع بزه پخش یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزنده، به شمار می آیند.
1-2) رفتار مرتکب
رفتارهای پیش بینی شده در بند ج، انتشار یا در دسترس قرار دادن است که هریک به طور جداگانه جرم محسوب می شوند.
2- رکن روانی
عمد درارتکاب دو رفتار انتشار یا در دسترس قراردادن محتویات آموزنده و علم و آگاهی به این¬که محتویات منتشر شده یا در دسترس قرار گرفته، جهت آموزش بزه های دسترسی غیر مجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای وتخریب واخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی، می باشند برای تحقق بزه موضوع بند ج م 25 ق جرایم رایانه ای ضروری است.
3- مجازات
مجازات پیش بینی شده برای بند ج ماده 25 ق جرایم رایانه ای نیز همانند مجازات¬های بند الف و بند ب این ماده می باشد.
مطابق تبصره م 25 ق جرایم رایانه ای اگر اعمال یاد شده حرفه مرتکب باشد، وی به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
نتیجه گیری
با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از رایانه در تمام امور اقتصادی، نظامی و اجتماعی جرایم مختلفی می¬تواند در حوزه رایانه رخ دهد. لذا قانونگذار برای مبارزه و پیشگیری از این جرایم در سال 1388 اقدام به تصویب قانون جرایم رایانه ای در 56 ماده نمود.
در حقوق ايران، نه در قانون تجارت الكترونيك و نه در قانون جرايم رايانه‌اي هيچ تعريفي از اين مفهوم ارایه نشده است. شايد دليل آن اختلافات مبنايي است كه ميان حقوقدانان از تعريف جرايم رايانه‌اي وجود دارد. اما مي‌توان به عنوان نمونه تعريف زير را ارایه كرد:
«آن دسته از جرايمي‌كه با سوءاستفاده از يك سيستم رايانه‌اي برخلاف قانون ارتكاب مي‌يابد جرايم رايانه‌اي نام دارد. البته اين دسته از جرايم را مي‌توان شامل جرايم سنتي كه به واسطه رايانه صورت مي‌گيرد از قبيل كلاهبرداري و سرقت و نيز جرايم نو ظهوري كه با تولد رايانه پا به عرصه حيات گذاشته اند دانست، مانند جرايم عليه صحت و تماميت داده‌ها».
در واقع در حقوق ایران تعریف جرایم رایانه ای به سکوت واگذار شده و در بیشتر موارد تقریباً همان تعریف ارایه شده از طرف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را پذیرفته اند.
قانون جرایم رایانه ای مصوب 11/11/1388 یکی از کامل¬ترین قوانین در زمینه جرایم¬ مربوط به فضای مجازی و رایانه ای می¬باشد. در این قانون در فصل اول: جرائم علیه محرمانگی داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای، در فصل دوم: جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی، شامل؛ جعل رایانه ای، تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی در فصل سوم سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه، در فصل چهارم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی، در فصل پنجم: هتک حیثیت و نشر اکاذیب و در فصل هفتم سایر جرایم جرم انگاری شده اند.
فهرست منابع
1- انصاری، باقر، حقوق حریم خصوصی، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران 1386
2- پاد، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی جلد دوم، چاپ اول، تهران، انتشارات رهام، 1382
3- پاکزاد، بتول، جرایم رایانه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، 1380
4- تننباوم، آندرو اس، شبکه های کامپیوتری، ترجمه عین الله جعفر نژاد قمی، انتشارات علوم رایانه، چاپ سوم، تهران 1383
5- جاویدنیا، جواد، جرایم تجارت الکترونیکی، انتشارات خرسندی، چاپ دوم، تهران 1388
6- جلالی فراهانی، امیرحسین، کنوانسیون جرایم سایبر و پروتکل الحاقی آن، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1389
7- جلالی فراهانی، امیر حسین، در آمدی بر آیین دادرسی کیفری جرایم سایبری، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1389
8- حییم، سلیمان، فرهنگ کوچک انگلیسی- فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ پانزدهم، تهران 1337
9- دزياني، محمد حسن، ابعاد جزایي كاربرد كامپيوتر و جرایم كامپيوتري، خبرنامه انفورماتيك، شوراي عالي انفورماتيك كشور، شماره 58، دي و اسفند 1373
10- شریفی، مرسده، جرایم رایانه ای در حقوق جزای بین المللی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران، 1379
11- شیرزاد، کامران، جرایم رایانه ای از دیدگاه حقوق جزای ایران و بین الملل، نشر بهینه فراگیر، چاپ اول، تهران 1388
12- طارمي، محمد حسين، گذري بر جرايم رايانه‌اي 1387، ص 88 به نقل از Pegahhawze.com
13- عالی پور، حسن، حقوق کیفری فناوری اطلاعات (جرایم رایانه ای)، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1390
14- عميدي، مهدي، مطالعه تطبيقي جرايم رايانه‌اي از ديدگاه فقه و حقوق كيفري ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق جزا و جرم شناسي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركز ، 1387
15- فضلی، مهدی، مسوولیت کیفری در فضای سایبر، انتشارات خرسندی، چاپ اول، تهران 1389
16- مایکروسافت، فرهنگ تشریحی واژه ها و اصطلاحات کامپیوتری مایکروسافت، مترجم سعید ظریفی، انتشارات دیباگران، چاپ اول، تهران 1382
17- مایکروسافت، مبانی شبکه، ترجمه امیر اسعد انزالی، جلد اول، انتشارات خجسته، چاپ اول، تهران 1376
18- میرمحمد صادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی (2)، جرایم علیه اموال و مالکیت، انتشارات میزان، چاپ هفتم، تهران 1379
